Làm sao để có con người văn hoá

LÀM SAO ĐỂ CÓ CON NGƯỜI VĂN HOÁ

Văn hóa có nhiều cách hiểu và cách diễn đạt, nhưng theo tôi, hiểu một cách đơn giản nhất, con người văn hóa là con người “tam tính”: nhân tính, quốc tính và cá tính. Đây chính là đặc tính của con người tự do và cũng là đích đến của giáo dục khai phóng.

Nhân tính là thứ để phân biệt giống người với những giống loài khác, để phân biệt con người với muông thú cỏ cây và máy móc.

Quốc tính là thứ để phân biệt đồng bào với đồng loại của mình. Nếu như quốc tính cần được sàng lọc bởi nhân tính thì cá tính sẽ được hình thành nên nền tảng của nhân tính và được vun bồi bởi quốc tính.

Con người “tam tính” sẽ là con người rất nhân loại, rất dân tộc, nhưng cũng rất là chính mình.

Ngoài ra, tôi cũng có một khái niệm khác về con người văn hóa, đó là con người “ba bề”: bề trong (lương tri của mình), bề trên (đức tin của mình), bề ngoài (tính cách của mình).

Chính “tam tính” và “ba bề” (văn hóa) đó mới giúp ta minh định được đúng - sai, phải - trái, chân - giả, thiện - ác, chính - tà; giúp ta hình thành được “chân thắng” và “chân ga” bên trong con người mình. “Chân thắng” là để ngăn ta làm điều sai, điều ác (trái với “tam tính”); còn “chân ga” sẽ thôi thúc ta làm điều đúng, điều đẹp (hợp với “tam tính”).

Vậy làm sao có “tam tính”? Làm sao có “ba bề”? Từ sự học, từ thực học, từ sự học khai phóng mà ra cả.

Có một câu hỏi hơn “Tiền nhiều để làm gì?” là “Học nhiều để làm gì?”, “Tại sao VN ta được xem là một dân tộc hiếu học nhưng lại nghèo bền vững như thế này?”. Phải chăng, “hiếu học” chủ yếu là học cho ra điểm hay học cho ra bằng, chứ không phải là học cho ra người (văn hóa) hay học cho ra nghề (chuyên môn)…?

Theo tôi, có 3 môn học tối thiểu con người cần tìm hiểu để có văn hóa là triết học, lịch sử và tôn giáo. Cả 3 cái đó đều đang bị “gãy”. Lâu nay nền giáo dục của chúng ta chưa được học đúng nghĩa 3 môn học này như một tri thức của văn hóa. Trong khi, 3 thứ đó là linh hồn của văn hóa.

Nếu trong nhà trường chưa được học linh hồn của văn hóa một cách đầy đủ và đúng nghĩa thì làm sao có văn hóa?

Trích “5 Hiện tượng 'loạn chuẩn' trong giới trẻ: Thiếu vắng văn hóa” của Giản Tư Trung