Thời hoàng hôn của toàn cầu hóa ?

Toàn cầu hóa kinh tế mà nguyên tắc lớn nhất là thúc đẩy dịch chuyển của hàng hóa giữa các nước. Thế nhưng giờ đây, nguyên tắc này đang bị lung lay bởi hàng loạt các sự kiện chính trị lớn.

Đầu tiên là việc nước Anh quyết định rút khỏi Liên minh châu Âu - khối thương mại lớn nhất thế giới. Theo sau là chiến thắng của ông Donald Trump trong cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ 2016 và việc quốc gia hùng mạnh nhất thế giới rút khỏi một số hiệp định thương mại chủ chốt. Tổng thống Trump cũng là người hô khẩu hiệu chủ nghĩa Mỹ (Americanism) mới nên là nguyên tắc phát triển cơ bản, chứ không phải là toàn cầu hóa.

Tiếp đến, ở Pháp, dù thất bại trong cuộc bầu cử Tổng thống vừa qua, bà Marine Le Pen cũng đã thu hút được sự ủng hộ của không ít người dân nước này vì quan điểm cho rằng toàn cầu hóa là mối nguy hại đối với nền văn minh phương Tây.

 Biểu tình chống toàn cầu hóa ở thành phố Seattle, bang Washington (Mỹ), năm 1999. (Nguồn: AP).

20 năm trước, nhà kinh tế học Dani Rodrik thuộc Đại học Harvard (Mỹ) đã xuất bản cuốn sách có nhan đề "Liệu toàn cầu hóa có đi quá xa?". Khi ấy, người ta cho là nội dung của cuốn sách thật lạc điệu. Ít ai ngờ, giờ đây, ở một số nước phát triển, người lao động lại bầu cho các chính sách chống tự do thương mại.

Phong trào chống toàn cầu hóa đã được xướng bởi các lực lượng cánh tả. Ban đầu, vào những năm 1990, chỉ có vài ý kiến nhỏ lẻ phản đối toàn cầu hóa vì cho rằng nó gây hại nhiều hơn là mang đến những điều tốt đẹp. Càng ngày phong trào này càng trở nên lớn mạnh hơn.

Gần đây đã xuất hiện một số nhà kinh tế thay đổi quan điểm của toàn cầu hóa. Ông Paul Krugman, người giành giải Nobel Kinh tế 2008 về lý thuyết thương mại và địa kinh tế, từng chỉ trích mạnh mẽ những người chống toàn cầu hóa và lập luận là xu hướng này ảnh hưởng rất nhỏ đến mức lương của người lao động ở các nước phát triển, giờ đây cho biết ông cảm thấy "tội lỗi". Năm 2008, ông Krugman thừa nhận nhiều số liệu đã chứng tỏ sự thực là tự do hóa thương mại ảnh hưởng tới lương của người lao động ở các nước phát triển nhiều hơn ông dự đoán.

Tuy nhiên chỉ có các nước châu Á trước hết là Trung Quốc thực sự hưởng lợi từ toàn cầu hóa". Tại các nước này, số lượng người dân trung lưu nhờ vào toàn cầu hóa đã gia tăng mạnh mẽ.

Các cuộc khủng hoảng đồng Euro, giá dầu và một số hàng hóa khác giảm đã ảnh hưởng tiêu cực đến tự do thương mại toàn cầu. Tăng trưởng trao đổi thương mại chững lại, giờ chỉ đạt nửa mức trung bình của giai đoạn ba thập kỷ trước. Các thị trường bắt đầu mệt mỏi, không còn nhiều thứ để khai thác. Và thế giới đang chứng kiến sự nổi lên của phong trào hướng tới các chính sách bảo hộ quốc gia.

 

Hàng ngàn người biểu tình chống Hiệp định thương mại tự do xuyên Đại Tây Dương (TTIP) ở Brussels (Bỉ)

Giáo sư Đại học Harvard Larry Summers nhấn mạnh: "trách nhiệm cơ bản nhất của chính phủ là đảm bảo lợi ích của người dân, không phải là theo đuổi nguyên tắc trừu tượng về lợi ích của toàn cầu".

Hàng nghìn người Úc đã xuống đường ở các thành phố lớn để phản đối một hiệp định thương mại tự do (FTA) giữa nước này và Trung Quốc. năm 2015

Từ khi xuất hiện đại dịch Covid 19 nhiều chính phủ trên khắp thế giới cùng từ bỏ toàn cầu hóa và nói về việc tách rời khỏi Trung Quốc.

Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi xuất hiện trên truyền hình nhà nước vào hôm 12/5 đã thông báo về gói kích thích mới của mình, với một tham vọng sẽ tạo ra “một Ấn Độ tự lực”. Kế hoạch này được kỳ vọng là sẽ thúc đẩy sáng kiến “Made in India” và khả năng sản xuất của đất nước.

Tháng trước, thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã thông báo rằng chính phủ của ông đang dành hơn 2 tỷ USD để giúp đỡ các doanh nghiệp Nhật Bản di chuyển sản xuất ra khỏi Trung Quốc.

Thủ tướng Pháp Emmanuel Macron nói với financial Times vào 16/4 rằng đại dịch “sẽ thay đổi bản chất của toàn cầu hóa mà chúng ta đã chung sống trong 40 năm qua”. "rõ ràng là loại toàn cầu hóa này đã đi đến cuối chu kỳ của nó, nó đã làm suy yếu nền dân chủ". 

Toàn cầu hóa, trong vài thập kỷ gần đây, đã gặp rắc rối từ trước khi xảy ra đại dịch. Với sự xuất hiện của dịch viêm phổi Vũ Hán (COVID-19), sự rút lui khỏi hội nhập kinh tế toàn cầu đã trở thành một nhu cầu mạnh mẽ, bắt đầu một trật tự thế giới mới mà được kỳ vọng là sẽ phát triển trong nhiều thập kỷ.