Thế giới có hai loại người: Học tập và không học tập

 

THẾ GIỚI CÓ HAI LOẠI NGƯỜI: HỌC TẬP VÀ KHÔNG HỌC TẬP

Benjamin Barber, nhà xã hội học nổi tiếng nói rằng: “Tôi không chia thế giới thành hai loại người khỏe mạnh và yếu ớt, hay thành đạt và thất bại... Tôi chia thế giới thành hai loại người học tập và không học tập.”

Tôi được nghe kể một câu chuyện như thế này.

“Hai con ngựa mỗi con kéo một xe hàng. Một con thì đi nhanh, một con thì vừa đi vừa nhởn nhơ gặm cỏ.

Người chủ thấy vậy đã mang toàn bộ hàng chất lên lưng con ngựa chậm chạp chuyển lên con ngựa đi nhanh.

 

Con ngựa lười thấy vậy cười khoái chí và nghĩ: ‘Hà hà! Càng nỗ lực thì lại càng bị đày đọa!’ Nhưng nó không ngờ rằng, cùng lúc đó người chủ lại nghĩ: ‘Một con ngựa là đủ để kéo xe rồi, tại sao mình lại phải nuôi 2 con?’ Kết cục con ngựa lười bị làm thịt.”

 

Câu chuyện về hai chú ngựa kể trên cho chúng ta thấy được bài học trong cuộc sống cũng như về hai loại hình tư duy của con người: tư duy cố định và tư duy phát triển. Bạn sở hữu loại tư duy nào?

Trong cuốn sách Tâm lý học thành công của Carol S. Dweck, bà chia ra hai kiểu tư duy, tư duy cố định và tư duy phát triển.

Những người tư duy cố định thường cho rằng năng lực là cố định – và họ thường ít thành công hoặc khó duy trì sự thành công lâu bền còn những người có tư duy phát triển thì lại tin rằng năng lực có thể rèn luyện được.

 

Vậy tư duy có thay đổi được hay không và làm cách nào để thay đổi từ tư duy cố định sang tư duy phát triển?

 

Đối với những người có tư duy phát triển họ nghĩ rằng:

Tư duy là một phần quan trọng trong tính cách con người, nhưng chúng ta có thể thay đổi nó. Khi đã hiểu về hai kiểu tư duy, mọi người có thể hình thành lối suy nghĩ và phản ứng mới mẻ.

 

Nhiều người thường kiểm điểm lại mình mỗi khi rơi vào lối tư duy cố định – chẳng hạn như bỏ qua một cơ hội học tập, cảm thấy mình là kẻ thất bại, hoặc nản lòng trước những việc đòi hỏi nỗ lực lớn. Và sau đó họ đặt mình vào lối tư duy phát triển – quyết tâm chấp nhận thử thách, học hỏi từ thất bại, hoặc tiếp tục cố gắng.

 

Những người thuộc tư duy cố định

Không hẳn lúc nào cũng chỉ sống trong tư duy đó. Con người khi sinh ra đều có sẵn lòng ham học hỏi, nhưng tư duy cố định có thể dập tắt sự ham thích đó.

Hãy thử nhớ lại những khi bạn thích làm việc gì đó – giải câu đố chữ, chơi một môn thể thao, học một điệu nhảy mới.

Nhưng rồi việc đó ngày một trở nên khó khăn hơn và bạn muốn bỏ cuộc.

 

Hãy đặt mình vào lối tư duy phát triển. Hãy hình dung xem não bộ hình thành các mối liên hệ mới như thế nào khi bạn đối mặt với thách thức và học hỏi từ đó. Hãy tiếp tục dấn bước.

 

 

IQ TRONG TAY BẠN!

 

Trò chuyện với Giáo sư Richard Nisbett, chuyên gia tâm lý học xã hội, đại học Michigan ở Anh Arbor, Mỹ. Giáo sư khẳng định, mọi người đều có thể lựa chọn IQ (chỉ số thông minh) của mình.

Vậy IQ không phụ thuộc vào gien di truyền?

 

- IQ của những đứa trẻ là con nuôi khác xa IQ của bố mẹ chúng. Vì phần lớn các gia đình nhận con nuôi có hoàn cảnh kinh tế rất khác so với số đông. Họ thường thuộc tầng lớp trung lưu và cao hơn, có điều kiện nuôi dưỡng rất tốt và có môi trường thích hợp cho sự phát triển tối đa trí tuệ.

 

Vậy gien di truyền không có ảnh hưởng gì?

 

- Tất nhiên có thể nói, cha mẹ IQ cao có thiên hướng sinh con với IQ tương tự. Thế nhưng những nghiên cứu các gia đình nhận con nuôi lại cho thấy: Những gì các bậc cha mẹ thuộc tầng lớp trung lưu làm cho con nuôi của mình hiệu quả cao hơn nhiều so với những gì các bậc cha mẹ thuộc tầng lớp thấp làm cho con cái của họ.

 

Những đứa trẻ lớn lên trong gia đình bố mẹ nuôi thuộc tầng lớp trung lưu và cao hơn có IQ trung bình cao hơn 15 điểm so với trẻ con cái tầng lớp thấp hơn, được bố mẹ đẻ nuôi dưỡng.

 

Theo giáo sư, cha mẹ có thể làm gì cho con cái?

 

- Quan trọng nhất là trò chuyện với chúng, dạy chúng về cuộc sống, về thế giới tự nhiên, đặt cho con cái câu hỏi và đọc sách. Không nói chuyện với con cái là đặc điểm chung của những gia đình tầng lớp dưới. Họ sai khiến, nhưng không bao giờ trao đổi quan điểm. Việc khen trẻ đóng vai trò đặc biệt quan trọng.

 

Thực tế cho thấy, các gia đình trung lưu và cao hơn thường xuyên khen con cái nhiều hơn hẳn so với hành vi quát mắng, hạ nhục chúng vì những việc làm sai trái. Trong khi các gia đình tầng lớp hạ lưu tần suất khen và phạt hoặc xấp xỉ, hoặc phạt nhiều hơn.

 

Theo giáo sư không nên khen trí thông minh?

 

- Đúng vậy. Được khen thông minh, đứa trẻ sẽ chọn bài tập dễ, bởi nó sẽ sợ bị mất “danh tiếng” - nếu chọn bài khó.

Lời khen vì hoàn thành bài tập khó, công việc nặng nhọc sẽ khuyến khích trẻ muốn chứng tỏ bản thân có thể thực hiện nhiều việc khác và sẵn sàng nhận bài tập khó hơn, công việc nặng nề hơn.

 

Giáo sư lý giải thế nào về thực tế: IQ của con cái gia đình khá giả liên tục gia tăng, IQ của con cái nhà nghèo ngày càng giảm?

 

- Bởi trẻ thuộc tầng lớp cao suốt thời gian đó được kích thích trí tuệ phát triển thông qua việc tham gia đủ loại hoạt động ngoại khóa, thăm viếng các viện bảo tàng, đi đến nhà hát... trong khi trẻ thuộc tầng lớp thấp không có những yếu tố kích hoạt như vậy.

 

Ngoài ra những đứa trẻ được nuôi dưỡng đầy đủ về mặt vật chất và tinh thần thường có sức khỏe tốt hơn và có IQ cao hơn, bởi chúng có cơ may lớn hơn đạt được tối đa những năng lực trí tuệ của mình. Tuy nhiên, đến mức độ nhất định, IQ bị chi phối bởi yếu tố di truyền.

 

Như vậy sẽ không bao giờ biến mất những khác biệt giữa các tầng lớp xã hội?

 

- Không hẳn. Lý do: Những người thông minh và tháo vát hơn sẽ đạt được nhiều hơn trong cuộc sống và tự thăng tiến lên đẳng cấp cao hơn, có nghĩa họ sẽ có việc làm tốt hơn, có trình độ văn hóa cao hơn, họ sẽ nuôi dưỡng con cái tốt hơn, bởi họ sở hữu dự trữ gien di truyền cho phép vượt ra khỏi tầng lớp của mình.

 

Cũng có thể giảm thiểu những khác biệt giai cấp bằng giải pháp khác, trên phạm vi vĩ mô.

So với Mỹ, những khác biệt này ở châu Âu nhỏ hơn nhiều, bởi những bất công kinh tế nhỏ hơn. Nếu muốn dân nghèo thông minh hơn, chính quyền buộc phải cho phép và tạo điều kiện để họ làm giàu.

 

Trước mắt vẫn phải chấp nhận hố ngăn cách về IQ giữa người da trắng và da đen ở nước Mỹ?

- Nhưng tương lai sẽ không còn hố ngăn cách đó. Mới cách đây 30 năm mức chênh lệch IQ giữa người da trắng và da đen ở Mỹ là 15 điểm, hiện đã rút xuống mức 9,5 điểm.

 

Hiện IQ của người da đen thấp hơn da trắng ở mọi tầng lớp xã hội.

 

Các bậc cha mẹ da đen thường là thế hệ đầu tiên của tầng lớp trung lưu và vẫn duy trì cách thức nuôi dạy con cái theo mô hình nhận được từ thế hệ trước, tức thuộc tầng lớp thấp hơn. Không phụ thuộc vào mầu da, trẻ được bố mẹ người da trắng nuôi dưỡng vẫn có IQ cao hơn 13 điểm so với trẻ do bố mẹ da đen nuôi dưỡng.

 

Mặc dù đời sống kinh tế thấp hơn, song trẻ châu Á đạt được số điểm cao hơn trong các trắc nghiệm IQ so với đồng lứa Mỹ và châu Âu. Giáo sư giải thích thế nào về hiện tượng thú vị này?

 

- Văn hóa của người châu Á chịu ảnh hưởng lớn của tư tưởng Khổng Tử. Đạo Khổng dạy: Trí thông minh và thành quả lao động của con người phụ thuộc phần lớn vào mức độ phấn đấu của mỗi cá nhân. Và cấu trúc gia đình phát triển dựa trên nguyên tắc này.

 

Các bậc cha mẹ biết rằng, càng đòi hỏi con cái nhiều, lớn lên chúng sẽ càng thông minh; trong khi con cái biết lao động vất vả sẽ mang lại danh dự cho cha mẹ.

Trẻ em Mỹ trái lại có thể tuyên bố: Con không thích học, đơn giản, vì con không thấy điều đó là cần thiết(!).

 

Giáo sư giải thích thế nào về thực tế: Người Do Thái giành hơn một phần ba tổng số giải Nobel, chiếm một phàn ba tổng số sinh viên và giảng viên tại các trường Đại học có uy tín tại Mỹ, nắm vai trò chi phối tại những bậc cao nhất trong nhiều lĩnh vực khoa học.?

 

- Không loại trừ khả năng trên bình diện gien di truyền của người Do Thái tồn tại nhân tố nào đó mang lại cho họ ưu thế vượt trội so với các sắc tộc khác. Trong tất cả các nhóm sắc tộc, mà chúng tôi có số liệu trong tay, người Do Thái dòng Aszkenazi trung bình đạt 110-115 điểm trong các trắc nghiệm IQ.

Song thực tế thành tựu của họ còn cao hơn nhiều so với khả năng trí tuệ của họ đạt được – theo cách tính số học.

 

Theo giáo sư, giai đoạn giáo dục nào đóng vai trò quan trọng nhất?

 

- Một số nhà khoa học khẳng định rằng, đó là giai đoạn trể đến 3 – 4 tuổi. Tôi không nghĩ như vậy, bởi trí thông minh và những thành tựu trong khoa học có thể được hoàn thiện trong mọi lứa tuổi.

 

Tại Mỹ, những chương trình can thiệp tại bậc học trung cấp dựa trên việc thuyết phục học sinh rằng, trí thông minh nằm dưới sự kiểm soát của chúng, rằng hoàn toàn có thể cải thiện trí thông minh đang được triển khai đã mang lại kết quả rất khả quan.

 

Chuyên giao giáo dục nổi tiếng Mỹ, Tiến sĩ Jaime Escalante đã làm việc tại một trường trung học dành cho học sinh nghèo Mỹ Latinh ở Los Angeles. Nhà khoa học đã đưa vào chương trình giảng dạy phương pháp mang tính sáng tạo về phép tính vi phân. Và các học sinh của ông đã đạt được điểm thi cuối khóa cao hơn hẳn học sinh các trường vốn có uy tín nhất thành phố.

 

 

Trái bóng hạnh phúc của tôi

 

TRÁI BÓNG HẠNH PHÚC CỦA TÔI

Khi đất nước còn chiến tranh, thanh niên sinh ra đã được thời đại tặng cho lí tưởng cứu nước. Họ biết mình sống vì điều gì, chết vì điều gì. Người dân nơi đâu cũng cưu mang bộ đội, không cần biết anh tên gì là ai từ đâu đến, tất cả thương nhau và cùng thương đất nước.

Giữa thời bình ngày một đủ đầy đến thừa mứa, ta có những ngôi nhà riêng lớn hơn và trong ngôi nhà lại có những phòng riêng, những chiếc cửa và tường đủ cao, khóa đủ tinh vi và hiện đại để không còn có chuyện ngó đầu qua tường hàng xóm nói dăm ba câu chuyện.

Ta có xe riêng, đường rất đông nhưng mỗi người đều có lộ trình riêng. Ta có điện thoại riêng thậm chí TV riêng, để một mình một thế giới ảo.

Sự cá nhân hóa càng cao, ta càng tự do nhưng cũng lại càng cô độc. Nhưng có lẽ cái cô độc nhất là ta không còn biết mình sống vì điều gì hay chết vì điều gì, như thời chiến, ta thậm chí cũng không biết điều đó ở người khác.

Chúng ta chỉ quan sát nhau lặng lẽ, nén những tiếng thở dài, vì sợ nếu ai cũng bung tỏa ra hết những hoang hoải bên trong, bầu không khí sẽ nặng nề đến mức không thể thở nổi.

Hôm nay lại khác, chúng ta cười với người lạ trên đường – trong khi bình thường ta vẫn lướt qua nhau như những đường thẳng song song không khi nào tìm thấy một giao điểm.

Hôm nay, trong sự vỡ òa này, tôi nhận ra lâu lắm rồi chúng ta mới lại có một tình yêu lớn, lâu lắm rồi ta mới cảm thấy yêu thứ gì lớn lao hơn chính mình, chính cuộc sống bé mọn lo toan của mình.

Cái gì đã làm cho chúng ta đầy sức sống như vậy nếu không phải là tình yêu? Hãy nghĩ về sự khác biệt của ngày hôm nay, nghĩ về sự khác biệt mà chỉ tình yêu mới làm được, chứ không phải là tăng trưởng thu nhập bình quân đầu người.

Cả một đời người, cuộc tình dài rộng nhất từ khi lọt lòng đến lúc nhắm mắt là với quê hương, vậy thì tôi nên yêu nó. Tôi không hiểu gì về bóng đá, vẫn vui mừng đầy đủ, ngày hôm nay tình yêu đã không còn biên giới nữa rồi.

Trận bóng này qua đi, mong chúng ta vẫn cho phép mình hồn nhiên, quyền dừng lại để vui chơi, quyền ngưng làm người lớn nghiêm túc. Mong ta được sống trong tình yêu lớn hơn vài mối quan hệ và đam mê của mình.

Trên sân cỏ của bạn, trái bóng hạnh phúc đã vào lưới chưa?

ST