THÔNG MINH XÃ HỘI

 

Thông minh xã hội đã được nhà tâm lý giáo dục Mỹ Edward Lee Thorndike định nghĩa khái niệm từ đầu thế kỷ thứ XX. Khả năng hành động khôn ngoan trong những giao tiếp xã hội, hiểu người hiểu ta, ...

 

Nếu thông minh trí tuệ được định nghĩa như khả năng tìm ra giải pháp tốt nhất trong một tình huống thì thông minh xã hội là khả năng thực hành tốt nhất các liên hệ xã hội trong sự hài hòa.

 

Nhiều nghiên cứu cho thấy là thông minh trí tuệ thôi không đủ để thành công trong trường đời – có những người có "tiềm năng trí tuệ cao" (HPI) nhưng chỉ là những người rất "tầm thường" trong xã hội.

Thậm chí có người nói rằng thiếu thông minh xã hội, dù IQ có cao đến mấy, ta cũng chỉ "thông minh bán phần". Giới truyền thông Âu Mỹ không cần rình rang tuyên bố gì cả: họ chỉ tuyển dụng những người giàu thông minh xã hội !

 

Định nghĩa thông minh xã hội

E.L. Thorndike (1920) định nghĩa thông minh này là khả năng hiểu và điều khiển người khác và khả năng hành động đối xử hài hòa.

Gần đây hơn, Cantor và Kihlstrom (1987) định nghĩa thông minh xã hội như vốn hiểu biết về xã hội trong đó cá nhân đang sống và khả năng ứng xử một cách thích hợp.

 

Có thông minh xã hội không khác nào có máy dò ra-đa cho ta những dữ kiện cần thiết để từ đó liệu cách phù hợp nhất mà ứng xử cho thuận lòng mình, hợp hoàn cảnh và vừa lòng người.

Thông minh xã hội cho ta khả năng thích hợp với mọi người, hòa đồng trong nhóm.

 

Một giáo viên giàu thông minh xã hội là một giáo viên biết nhận định chính xác về những đặc thù của học trò mình để đưa bài giảng dưới dạng thích hợp, đáp ứng được nhu cầu và chờ đợi của chúng, tạo dựng sự hợp tác trong lớp và không khí phấn khởi học tập.

 Dĩ nhiên, bên cạnh đó, giáo viên này cũng phải có khả năng chuyên nghiệp cao. Nhưng chuyên nghiệp thôi không đủ.

 

Làm sao đo thông minh xã hội ?

George Washington social intelligence test, (GWSIT Hunt, 1928) là trắc nghiệm thông minh xã hội của Đại học Washington. Thang này đưa ra 6 mục cần đo:

 

1. Trí nhớ gương mặt, tên quen và những hoàn cảnh đã gặp

2. Khả năng quan sát những tình huống và kể lại các quan sát này

3. Khả năng hiểu các nghĩa bóng, nghĩa ngầm mà người đối diện đang dùng

4. Khả năng nhận diện trạng thái tâm lý của người đối diện

5. Khả năng hiểu và thanh lọc các thông tin xã hội

6. Biết khôi hài.

 

Thật sự, đo các items này không dễ vì khó để phân biệt những khả năng phức tạp và đa diện ở trong đó. Rốt cuộc, tới giờ, chưa có một trắc nghiệm khả thi để đo thông minh xã hội.

 

Về phía thực hành, Daniel Goleman đưa lý thuyết thông minh xã hội vào ứng dụng cho quản lý nhân sự. Ông tổ chức những lớp học để hoàn thiện thông minh xã hội. Việc làm của ông thuộc phạm vi ứng dụng dù cơ sở khoa học chưa hoàn toàn vững chắc.

 

Thông minh xã hội là một khả năng. Như bất cứ một tri thức nào khác, ta có thể vun trồng. Các lớp ông Goleman dạy đúng thôi, nhưng không đúng tuyệt đối: một phần thông minh xã hội cũng như mọi thông minh khác, có cơ sở sinh học (tế bào thần kinh và cấu trúc não, có học thêm mấy cũng ít thay đổi), mặt khác thông minh xã hội là khả năng của một cá nhân trong một hoàn cảnh thì làm sao dự trù hết tất cả các hoàn cảnh để "dạy" ?

 

Cái gì cần cho một xã hội công nghiệp và hậu công nghiệp ?

Ở châu Âu, trong các hướng nghiệp cho ngành học và các phỏng vấn tuyển nhân sự, các tâm lý gia thường cho vào các trắc nghiệm nhiều câu hỏi về thông minh xã hội.

Các ngành nghề như cán sự xã hội, điều dưỡng, sư phạm, y tế, chăm sóc trẻ con và người cao tuổi, thẩm phán, quản lý nhân sự, bán hàng, tiếp thị... cần nhiều thông minh xã hội.

 

Một khái niệm khác, tối cần thiết cho các nghề y tế và giáo dục là "sự thương cảm" (empathie), tức là khả năng hiểu và chia sẻ trạng thái cảm xúc của người đối diện, tự đặt mình vào hoàn cảnh của người đối diện: làm sao săn sóc một người bệnh hay dạy một trẻ nhỏ nếu không thông cảm người ấy hay đứa bé ấy – hiểu những nhu cầu, đau đớn hay khổ sở của họ?

 

Đó là chưa nói tới phát minh gần đây về những "tế bào thần kinh gương" hay "tế bào thần kinh phản chiếu" (neurones miroirs) làm cho thông minh xã hội của một người có thể lan hay lây sang người khác:

khi nhận được "tín hiệu" thông minh của ta, tế bào thần kinh phản chiếu của người đối diện sẽ phản ứng ... "trên cùng tần số", sẽ cùng "thông minh". Sinh hoạt xã hội sẽ hài hòa hơn, gần như cái kiểu "đồng thanh tương ứng, đồng khí tương cầu" bên ta vẫn hay nói.

 

Kết luận

Để sống tốt với người khác, dù làm nghề nào, kể cả "nghề" làm ... cha mẹ, cũng cần thông minh xã hội (phải thương và hiểu con thì mới dạy chúng được vì dù là con của chúng ta, mỗi cháu đều có những cá tính khác nhau!).

Đó là khả năng nghe người khác, hiểu người khác, sẵn sàng chấp nhận ý tưởng mới, tự đặt lại vấn đề, kính trọng người khác, thương người, ... những khả năng rất cần cho mỗi một chúng ta.

Thiếu những khả năng ấy sẽ dẫn tới hiện tượng mà xã hội học gọi là la déliance (sự rời ra) như "thiếu chất keo xã hội". Những người làm công tác lãnh đạo, quản lý xã hội càng cần có tư chất thông minh xã hội.

 

DANTRI