Ứng dụng của ngũ hành trong đời sống văn hóa người việt

 

ỨNG DỤNG CỦA NGŨ HÀNH TRONG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA NGƯỜI VIỆT

A. Khái quát về ngũ hành

 

Từ thời xa xưa con người đã biết nhìn nhận sự luân chuyển và vận động của đất trời để ứng dụng vào cuộc sống. Một cái nhìn tuy còn thô sơ nhưng không thể phủ nhận trí tuệ và sự uyên thâm của các nhà hiền triết thời xưa.

 

Thuyết âm dương ngũ hành thể hiện nhiều trong văn hoá Việt Nam, trong các khía cạnh đời sống và ảnh hưởng một cách sâu sắc đến bản sắc văn hóa dân tộc, hình thành nên tính cách người Việt Nam.

 

B. Ứng dụng của thuyết ngũ hành trong đời sống văn hóa người Việt

 

1. Ẩm Thực

Người Việt Nam chúng ta phân biệt món ăn theo năm mức độ hay còn gọi là năm mức âm dương ứng với ngũ hành, luật âm dương bù trừ và chuyển hóa được tuân thủ nghiêm ngặt trong hầu hết các món ăn ngay từ khâu chế biến. Người Việt chia thức ăn ra năm mức âm dương tương ứng với ngũ hành:

 

• Thực phẩm có tính Hàn (lạnh), âm thịnh ứng với hành Thuỷ
• Thực phẩm có tính Nhiệt (nóng), dương (thịnh) ứng với hành Hoả
• Thực phẩm có tính Ôn (âm), dương ít ứng với hành Mộc
• Thực phẩm có tính Lương (mát), âm ít ứng với hành Kim
• Thực phẩm có tính Bình (trung tính) ứng với hành Thổ.

Ẩm thực Việt rất nghiêm ngặt cũng rất chú trọng theo quy luật âm dương, bù trừ và chuyển hóa khi chế biến món ăn. Người Việt có thói quen sử dụng rất nhiều loại gia vị giúp kích thích dịch vị, dậy lên mùi thơm của món ăn, ngoài ra còn chứa kháng sinh thực vật giúp bảo quản thức ăn, hạn chế sự sinh sôi này nở của các vi sinh vật, điều hòa âm dương, hàn nhiệt trong thức ăn.

Mùa hè nóng nực mang tính nhiệt - hành hoả thì ăn các loại thức ăn tính hàn (mát), có nước (âm-hành thuỷ), vị chua (âm) dễ ăn, dễ tiêu hoá, giải nhiệt

2. Trang phục màu sắc theo cung mệnh

· Mệnh Kim: Mặc đồ có màu trắng, xám, sửa hay học sẽ thuận lợi trong làm ăn, buôn bán. Ngoài ra, có thể lựa chọn những tông màu khác như vàng, nâu (Thổ), nên tránh đỏ, cam (mệnh Hỏa) tương khắc.

· Mệnh Mộc: Nên chọn những bộ đồ có thiên hướng xanh lá cây. Hoặc lựa chọn những màu như đen, xanh nước biển (mệnh Thủy) để phối cùng

cũng rấ-t tất. Đối với người mệnh Mộc thì tránh các màu như xám, ghi (mệnh Kim) tương khắc.

· Mệnh Hỏa: Người mệnh này mặc đồ có màu đỏ, hồng, tím, cam (màu tương hợp) sẽ hợp và thuận lợi cho công việc, ngoài ra, có thể lựa chọn màu xanh lá cây (mệnh Mộc). Nên tránh các màu như xanh biển, xanh da trời (mệnh Thủy) tương khắc.

· Mệnh Thổ: Nên chọn mặc đồ có màu vàng, nâu (màu tương hợp) sẽ rất hợp và thuận lợi cho công việc. Bên cạnh đó người mệnh Thổ cũng có thể lựa chọn những tông màu khác như đỏ, hồng, tím, cam (mệnh Hỏa) cũng rất tốt. Và tránh những màu như xanh lá (mệnh Mộc) tương khắc.

· Mệnh Thủy: Người mệnh Thuỷ sẽ rất thành công, thuận lợi trong công việc, cũng như may mắn nếu chọn để có màu xanh nước biển, đen. Ngoài ra mặc cùng những trang sức, giày dép có màu trắng, xám, ghi (mệnh Kim) cũng rất tương thích. Ngược lại tránh các màu như nâu (mệnh thổ) tương khắc.

 

Như vậy có thể thấy màu sắc trang phục trong ngũ hành cũng đóng một vai trò to lớn về mặt tâm linh, giúp cân bằng hài hòa âm dương, và cuộc sống chúng ta hơn.

 

3. Hôn nhân

a) Nhẫn cưới Những kỷ vật trong chuyện hôn nhân cũng biểu hiện rất nhiều triết lý âm dương ngũ hành. Nhẫn cưới là một vòng tròn khép kín, không có điểm dừng và điểm kết thúc. Nó biểu hiện cho một thái cực hoàn chỉnh có âm có dương, một dành cho nam, một dành cho người nữ. Nhẫn cưới thường có màu vàng hoặc trắng, biểu thị cho một tình yêu luôn vàng son, trong sáng và đẹp đẽ nhất. Nhiều khi nhẫn còn đính thêm kim cương như biểu thị cho vẻ đẹp bất tử, trường tồn của tình yêu hay hạnh phúc gia đình.

4. Kiến trúc nhà cửa

 

Biểu hiện của ngũ hành trong không gian nhà ở của người Việt

Âm dương chính là hai bề mặt của cuộc sống cho nên nhà ở cũng cần đảm bảo các nguyên tắc âm dương cân bằng. Trong kiến trúc, phần hướng ra ngoài, thu nhận ánh sáng tốt, những mảng đặc, có những khối đường nét cứng rắn, vật liệu nhẵn bóng, mịn màng và có sắc nóng chính là phần dương.

 

Ngược lại thì phần lõm vào, có phần khuất tối, không nhận được nhiều ánh sáng, có những mảng rỗng, đường nét uyển chuyển, vật liệu thô ráp, sần sùi, và có màu sắc lạnh sẽ là phần âm.

 

Kiến trúc của ngôi nhà phải luôn đảm bảo được sự cân bằng âm dương, nếu kiến trúc được xây ở hướng thuận dương nhiều thì dương khí quá vương, người trong nhà bất ổn định, năng động, tinh thần, dễ phấn khích dẫn đến hấp tấp, vội vàng, vì thế đã đưa ra những quyết định thiếu suy nghĩ và lệch lạc trọng làm ăn, cuộc sống.

 

Nhà thuần dương có thể khiến cho người sống trong nhà thích đi lại hoạt động nhiều hơn, thích sống bên ngoài hơn ở nhà nhất là đội với những người có mệnh dương. còn nếu nhà của gia chủ âm thịnh dương suy, thì khi đó dẫn đến mọi nơi trong nhà đều u ám, và nặng mùi không khí trì trệ, khiên cho người sông trong ngôi nhà đó trở nên bảo thủ, lười nhác, ít vận động ít suy nghĩ, và không quyết đoán trong những ngã rẽ của cuộc sống mình, ngại đương đầu với khó khăn, không phân đầu, chỉ hài lòng với thứ mình đáng có. thậm chí với những người mệnh âm còn xâu hơn, dễ gặp nhiều bệnh tật, tai ương, biên cô trong cuộc sống.

 

Vì lẽ đó, một ngôi nhà mà làm cho gia chủ cảm thấy thoải mái, phát triển bình thường và hài hòa trong cuộc sống thì ngôi nhà đây phải được đảm bảo sự cân bằng giữa âm và dương. đó cũng chính là yếu tố cốt lõi cho một công trình kiến trúc thời nay.

 

5. Y học

Trong y học cổ truyền, học thuyết ngũ hành được ứng dụng rộng rãi và được xem là kim chỉ nam cho hoạt động khám chữa bệnh. Kết hợp học thuyết âm dương với y học để hình thành nên học thuyết âm dương được ứng dụng trong y học. Từ đó thuyết âm dương ngũ hành được phổ biến rộng rãi, là một phạm trù không thể thiếu trong y học. Nhiều nền y học phát triển trên thế giới áp dụng thì nền y học Việt Nam cũng không là một ngoại lệ.

 

· Về cấu tạo: Tổ chức bộ phận trên cơ thể, yếu tố dượng đại diện cho những bộ phận bên ngoài thường có thể nhìn được băng mặt thường như: mặt ngoài, tứ chi, bì mao, lục phủ, yếu tố âm đại diện cho những bộ phận bên trọng như: mặt trong tử thân.

Việt Nam ta đã và đang là một trong các nước áp dụng thuyết âm dương và ngũ hành với sự hưởng ứng và tin tưởng từ nhân dân.

 

6. Tín ngưỡng

Triết lý âm dương ngũ hành đã được tín ngưỡng hóa, thờ phụng và mang tính linh thiêng tại nhiều nước ở khu vực Á Đông, trong đó có cả Việt Nam. Cùng với những tín ngưỡng dân gian đã có từ lâu đời, người Việt cổ đã đưa thuyết ngũ hành vào trong thờ cúng với hình tượng đặc trưng là Chúa Bà Ngũ Hành, hay còn gọi là năm mẹ ngũ hành:

 

Khi sắm lễ vật cúng Bà Ngũ Hành phải mua đủ cho 5 bà với 5 loại màu lần lượt là xanh, đỏ, vàng, trắng, đen.

 

Ngoài ra, theo truyền thống của người Việt, từ ngày Tết ông Công ông Táo trở ra, mọi gia đình sẽ tất bật lo cho tươm tất những ngày Tết. Họ sẽ chuẩn bị mọi thứ từ dọn dẹp vệ sinh nhà cửa cho đến việc bày mâm ngũ quả trên bàn thờ. Các cụ xưa đã có quan niệm mâm ngũ quả thường là số lẻ, gồm 5 hoặc 7 quả. Số lượng trên mâm ngũ quả dựa theo loại chứ không tính số quả của từng loại.

 

Ngũ trong ngũ quả tượng trưng cho ngũ phúc lâm môn gồm: Phú - Quý - Thọ - Khang - Ninh. Tiến sĩ Nguyễn Văn Vịnh cho biết: “Mâm ngũ quả dâng cúng tổ tiên ngày Tết thể hiện tấm lòng thiểu thảo và ước mong những điều tốt lành trong gia sự. Thông thường, mâm ngũ quả được phối trí theo 5 màu sắc trong thuyết ngũ hành. Đó là: Kim màu trắng, Mộc màu xanh, Thủy màu đen, Hỏa màu đỏ và Thổ màu vàng”.

 

7. Lễ hội

Trong tất cả các lễ hội ở Việt Nam, không khó để bắt gặp lá cờ ngũ sắc, nó xuất hiện hàng ngàn năm nay nhưng không ai có thể xác định chính xác thời gian nó ra đời, tuy nhiên dựa theo các bức tranh cổ, truyện dân gian thì ta có thể thấy cờ ngũ sắc xuất hiện từ thời Hai Bà Trưng, tương ứng 5 màu của thuyết ngũ hành.

 

Có thể khẳng định là ông cha ta đã căn cứ vào các màu và các quy luật của ngũ hành để sáng tạo ra cờ ngũ sắc, theo các nhà nghiên cứu, màu sắc trên cờ ngũ sắc xuất phát từ quan niệm ngũ hành trong triết lý phương đông.

 

Lễ hội vía Bà Ngũ hành phản ánh một khía cạnh đời sống tâm linh của cư dân trong vùng và thể hiện ước vọng về cuộc sống no đủ, mùa màng bội thu. Lễ hội vía Bà Ngũ hành được Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quyết định đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2014.

 

8. Nghề nghiệp

Ngũ hành còn tham gia vào lĩnh vực chọn nghề nghiệp, tuỳ theo các đặc tính của các hành: Kim, Mộc, Thuỷ, Hoả, Thổ tương ứng với các thế mạnh ngành nghề phù hợp mà người ta có thể dựa vào đó chọn ngành nghề như sau:

 

Hành kim đại diện cho kim loại, có thể nhận thấy sự độc đoán và cương quyết nổi bật hẳn ở người mệnh này. Người thuộc mệnh Kim có thể phù hợp với các ngành nghề sau: ngân hàng, tài chính, kế toán, tiền tệ, kỹ thuật cơ khí, kinh doanh máy móc, giám sát, quản lý, cửa hàng kim hoàn vàng bạc, khai thác lâm sản, nghề cơ khí, công nghệ, khoa học kĩ thuật.

 

Hành mộc đại diện cho mùa xuân, mùa đâm hoa kết trái. Ở mệnh này ta thấy sự vị tha, nhân hậu, thường là những người rất dễ gần, thân thiện, hoạt bát và hóa đồng. Với những người mệnh mộc có thể chọn một trong các ngành nghề sau: nghề mốc, kinh doanh các mặt hàng gỗ, giây, hoa, cây cảnh, kiến trúc bằng gỗ, làm ván gỗ, làm vườn, trồng hoa cỏ cây cối, thủ công mỹ nghệ, thiết kế.

 

Hành thủy trong cuộc sống hành Thủy là những người vui vẻ, sống chân thành nên thường rất được mọi người yêu quý, tôn trọng. Trong công việc, hành Thuỷ là những người nguyên tắc, làm việc có kế hoạch rõ ràng, đến nơi đến chốn và luôn luôn đặt chữ tín lên hàng đầu. Với những yếu tố trên, các nghề liên quan tới nước, vận tải, du lịch, hình ảnh, giải trí, quan hệ công chúng, là những ngành nghề phù hợp với người mệnh Thuỷ.

 

Hành Hỏa biểu trưng cho sự nóng bức như ánh nắng mặt trời vào hè, sự ấm áp như ngọn lửa trong mùa đông giá rét. Hỏa cũng có thể là sự bùng nổ, chớp nhoáng. Do đó người thuộc mệnh Hỏa có tính cách rất năng động, táo bạo trong mọi suy nghĩ. Sẵn sàng đối mặt khó khăn, thông minh, nhiệt tình và cởi mở, làm việc dứt khoát. Phù hợp với các nghề: Luật sư, đầu bếp, diễn viên, marketing, kế toán, Kiểm toán  luyện kim, hàn xì, điện quang,

 

Hành Thổ tượng trưng cho đất đai, là môi trường cho vạn vật sinh trưởng. Người mệnh Thổ luôn được người khác quý mến bởi đức tính khiêm tốn và giản dị, vô cùng bản lĩnh nhưng luôn khiêm nhường, từ tốn và được sự đánh giá cao từ mọi người xung quanh.

Mệnh Thổ hợp nghề môi giới nhà đất, quản lý công trình dân dụng, Nông nghiệp: chăn nuôi, trồng trọt. khoáng sản đá quý, dầu khí.

Cho đến tận hôm nay, các giá trị của học thuyết ngũ hành mạng lại hiện hữu cực kỳ rõ nét trọng nhiều nét văn hoá và xã hội, từ văn hoá vật chất cho đến văn hoá tinh thần cho thấy sức sống bền bị vượt thời gian của những giá trị của học thuyết ngũ hành.

Yến Vi, Đại học Hồng Đức