Học ăn, học nói, học gói, học mở

 HỌC ĂN, HỌC NÓI, HỌC GÓI, HỌC MỞ

Học ăn, học nói, học gói, học mở là câu tục ngữ nói về những điều căn bản trong cuộc sống mà người ta phải học để có được cách ăn ở, giao tiếp, cách đối nhân xử thế làm sao cho lịch sự, tế nhị, văn minh.
.
Trong kho tàng truyện dân gian Việt Nam có một truyện vui nhiều ý nghĩa. Truyện kể, có một ông khách đột ngột thăm nhà bạn vào lúc đúng bữa cơm. Vị khách đi đường xa hết tiền lộ phí, lại đói bụng. Chủ nhà cũng thuộc diện nghèo khó không đủ điều kiện tiếp đãi đầy đủ, chỉ tiện mời bữa ăn. Khách ăn không đủ no, muốn ăn tiếp lại ngại vì không biết nồi cơm gia chủ có còn không, nên rất tế nhị đưa bát (chén) về phía chủ, nói vui: "Nhà tôi năm ngoái có cây ổi ra trái to bằng cái bát này". Chủ nhà cũng rất tế nhị đưa cái nồi hết sạch cơm cho khách xem và nói: "Năm ngoái nhà tôi có cây cam, trái to bằng cái nồi". Cả khách và chủ đều vui vẻ chấp nhận sự đạm bạc thiếu thốn của mình.
Từ truyện vui kể trên, người viết nhớ tới câu tục ngữ: "Học ăn, học nói, học gói, học mở". Thiết nghĩ, truyện vui kể trên cũng đã nói lên phần nào giá trị của việc "Học ăn, học nói, học gói, học mở" này.
.
Ăn là vấn đề sinh tồn và phát triển. Học ăn cũng là học cách để tồn tại và phát triển. Người ta học ăn để biết và thấu hiểu 3 vấn đề sau: Tại sao ăn, ăn gì và ăn như thế nào?

* Ăn như thế nào? Vấn đề này xem ra tuy đơn giản nhưng lại rất nhiều phức tạp và phong phú. Không chỉ là vấn đề ăn nhanh, ăn chậm hay lịch lãm tinh tế trong khi ăn. Tình cảm và thái độ sống góp phần quyết định trong việc ăn như thế nào. Nhìn người khác để ăn. Ăn vừa đủ, ăn có văn hóa có lẽ là những yêu cầu căn bản trong vấn đề ăn như thế nào.
.
Nói là bản năng của con người. Học nói cũng thuộc về bản năng. Trong cuộc sống, người ta phải thường xuyên đối diện với 3 vấn đề sau: Tại sao nói, nói điều gì và nói như thế nào?

* "Nói như thế nào", thiết nghĩ thuộc về tri thức, kỹ năng. Mục đích chính của việc nói là thuyết phục. Cái "tâm" của người nói luôn là một nền tảng, cơ sở cho sức thuyết phục. Cái "tâm" ấy cũng rất cần đến sự hỗ trợ của tri thức, kỹ năng. Tri thức cần phải được chọn lọc theo yêu cầu phù hợp, hiệu quả. Kỹ năng truyền tải cần phải sinh động, phong phú. Thực tế cho thấy, kỹ năng nói luôn có được những ưu thế trong các cuộc tranh luận, trong giao tiếp và công việc hàng ngày.

GÓI, MỞ

"học gói, học mở", theo cách nghĩ của người viết, tổ tiên cha ông chúng ta không có chia, tách chuyện "học gói, mở" này. Có gói ắt phải có mở, âu cũng là một lẽ thường tình trong đời sống. Hoàn toàn không phải do tiện miệng mà nói theo vần, việc "học gói, học mở" được xếp ngang với việc học ăn, học nói. Vấn đề không phải chỉ dừng lại ở chuyện gói, mở hàng hóa bình thường. Phạm trù "gói", "mở" này rất sâu rộng, bao hàm hầu hết các vấn đề trong đời sống, công việc; là một vấn đề triết học sâu sắc luôn tồn tại trong đời sống con người, đời sống xã hội, vũ trụ vô hạn. Tuy rằng đời sống mỗi con người chỉ có hạn.
.
Trong vô hạn có hữu hạn. Việc học gói, học mở chính là học cách nhận biết cái hữu hạn trong vô hạn, cái vô hạn trong hữu hạn. Nói một cách nôm na, trong đời sống con người, đời sống xã hội, chúng ta luôn phải đối mặt tới những vấn đề "quên đi", "nhớ lại", "đóng vào", "mở ra". Sự phức tạp trong đời sống tình cảm, trong xã hội luôn cần có những giải pháp để hóa giải. Hóa giải các mâu thuẫn, xung đột để tồn tại, để phát triển. Cổ nhân nhắc người đời sau phải "học gói, học mở" để khép lại cái củ lổi thời, củ kỹ, mở ra cái mới lý thú, tốt đẹp hơn, để cho cuộc sống tinh thần mỗi người, cuộc sống xã hội ổn định tốt hơn.
.
Việc "học gói, học mở" chính là để mối quan hệ giữa người với người tốt đẹp hơn, để việc làm có hiệu quả hơn, để mỗi người sống vui vẻ hơn.