Hữu Loan và một màu tím làm day dứt mãi

HỮU LOAN và MỘT MÀU TÍM LÀM DAY DỨT MÃI 

Có một điều rất lạ: bài thơ của một người lính Việt Minh lại nổi tiếng trong vùng Pháp chiếm hơn là trong vùng mà nó được sinh ra. Từ Hà Nội, đến Huế, Sài Gòn, ở đâu cũng có nhiều người chuyền tay nhau chép rồi ngâm ngợi bài thơ của Hữu Loan: “Màu tím hoa sim”.

Nhiều người cho rằng, trong “liên làng” văn - nhạc của Việt Nam, Màu tím hoa sim là bài thơ độc nhất vô nhị. Tính “độc nhất” của bài thơ ở chỗ, cảm xúc trong đó không có ranh giới đối tượng: là bài thơ xuất phát từ “bên đây” nhưng lại được “bên kia” yêu thích như thể viết cho mình.

Trên chiến trường, nhiều người lính nằm đêm ngửa mặt nhìn sao, nhớ lời thơ ông mà khóc: “Nhưng không chết người trai khói lửa/ Mà chết người gái nhỏ hậu phương/ Tôi về không gặp nàng/ Má tôi ngồi bên mộ con đầy bóng tối/ Chiếc bình hoa ngày cưới thành bình hương tàn lạnh vây quanh…”.

Nỗi niềm ấy, nào chỉ thuộc riêng lòng chàng trai của “phe này” hay “phe kia”…

Những câu thơ dung dị đến tận cùng, cũng yêu thương đến tận cùng, và cũng đau đến tận cùng. Mở đầu cứ thủ thỉ như lời chuyện trò. Mà đúng hơn, là lời tự mình trò chuyện với mình:

“Nàng có ba người anh đi bộ đội 

Những em nàng có em chưa biết nói 

Tôi Người Vệ quốc quân xa gia đình

Yêu nàng như tình yêu em gái…

Ngày hợp hôn 

Nàng không đòi may áo cưới 

Tôi mặc đồ quân nhân

Đôi giày đinh bết bùn đất hành quân 

Nàng cười xinh xinh

Bên anh chồng độc đáo”

Đúng là độc đáo: một đám cưới độc đáo, một chú rể độc đáo, một cô dâu độc đáo. 

“Tôi ở đơn vị về cưới nhau xong là đi”

Thật giản dị, thật hồn nhiên.

Thế mà trong cái vui đã ẩn chứa cái buồn:

“Từ chiến khu xa nhớ về ái ngại

Lấy chồng đời chiến chinh

Mấy người đi trở lại

Lỡ khi mình không về 

Thì thương người vợ chờ bé bỏng “Chiều quê”

Đẹp quá, tình yêu của người chồng. Nhưng sao mà buồn thế! Cứ như một dự cảm.

“Nhưng không chết người trai khói lửa

 Mà chết Người gái nhỏ hậu phương”

Rồi dự cảm thành sự thật:

“Tôi về không gặp nàng

Má tôi ngồi bên mộ con đầy bóng tối 

Chiếc bình hoa ngày cưới 

Thành bình hương tàn lạnh vây quanh 

Khi tóc nàng xanh xanh ngắn chưa đầy búi

 

Em ơi

Giây phút cuối không được nghe nhau nói

Không được trông nhau một lần” 

Kỷ niệm cũ ùa về:

“Ngày xưa

Nàng yêu hoa sim tím 

Áo nàng màu tím hoa sim

Ngày xưa

Đèn khuya bóng nhỏ

Nàng vá cho chồng tấm áo 

Ngày xưa…”

Đúng là những nỗi đau chỉ thời chiến tranh mới có:

“Một chiều rừng mưa

Ba người anh trên chiến trường Đông Bắc

Được tin em gái mất

Trước tin em lấy chồng

Một sớm thu về 

Dờn dợn nước sông 

Đứa em nhỏ lớn lên 

Ngỡ ngàng trông ảnh chị

Những sớm thu về

Cỏ vàng chân mộ chí”

Chao ôi, một đoạn thơ cuối cùng, đọc là không thể quên, bởi nó đi đến tận cùng nỗi buồn, tận cùng nỗi đau:

“Những chiều hành quân 

Qua những đồi hoa sim

Những đồi hoa sim

Những đồi hoa sim

Dài trong chiều không hết 

Màu tím hoa sim

Tím chiều hoang biền biệt 

Nhìn áo rách vai

Tôi hát trong màu hoa

Áo anh đứt chỉ đường tà

Vợ anh mất sớm mẹ già xa lâu”

 

Ảnh: Hữu Loan và các bạn văn trưng bày tại Bảo tàng Văn học Việt Nam

Thật như một sự tình cờ cho thơ Việt Nam: cái chết bất ngờ của cô gái trẻ tên Ninh ở một làng quê Thanh Hoá, đã đưa đến cho thơ Việt Nam một bài thơ tình giản dị mà hay vô cùng. Đây là bài thơ tình hay nhất thời chiến, bài thơ tình hay nhất của thơ Việt Nam!

Tấm lòng một người chồng. Tấm lòng một người lính. Tấm lòng một nhà thơ...

Một màu tím cứ day dứt mãi lòng người!

LƯƠNG DUY CÁN

-----------------

Hữu Loan (1916 –2010) quê xã Nga Lĩnh, huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hoá.

Màu tím hoa sim là một bài thơ rất nổi tiếng của nhà thơ Hữu Loan, được sáng tác năm 1949 tại Thanh Hoá

Bài thơ xuất hiện đầu tiên trên tờ Trăm Hoa của Nguyễn Bính. Trong vụ án Nhân văn giai phẩm, nó bị coi là thứ văn chương ủy mị, mang tư tưởng tiểu tư sản, và là một trong những bằng chứng để bộ văn hóa đương thời kết tội tác giả của nó.

Tuy nhiên bài thơ vẫn được truyền đi rộng rãi trong công chúng bằng những bản chép tay và được đưa vào miền Nam Việt Nam, tại đây bài thơ đã được nhiều nhạc sĩ phổ nhạc thành những bài hát nổi tiếng.

Vào năm 2004, nó được mua bản quyền với giá 100 triệu đồng tiền Việt Nam, trở thành một kỷ lục Việt Nam.

Năm 1990, bài thơ được in lần đầu trong 1 tập thơ, đó cũng là tập thơ đầu tiên được xuất bản của Hữu Loan: Mầu tím hoa sim.