Thiếu phụ xinh đẹp vô tình thành "gián điệp" của
Nguyễn Ánh. Ảnh minh họa.
NGUYỄN ÁNH DÙNG MỸ
NHÂN KẾ LY GIÁN NHÀ TÂY SƠN CHIẾM THÀNH SÀI GÒN.
Năm 1787, sau một thời
gian nương náu ở Xiêm La, Nguyễn Ánh quyết định về nước tìm cách khôi phục cơ
đồ. Vào lúc này, Tây Sơn đã nắm quyền trong cả nước, nhưng không phải là một
triều đình thống nhất mà chia ba thiên hạ, 3 anh em Tây Sơn mỗi người chiếm giữ
một miền.
Từ Phú Xuân trở ra Bắc
do Nguyễn Huệ cai quản. Từ Phú Xuân trở vào đến Bình Thuận do Nguyễn Nhạc làm
chủ với tư cách trung ương ở miền Trung, còn miền đất phía nam Bình Thuận trở
vào là của Nguyễn Lữ.
Nguyễn Ánh từng bại
trận 4 lần dưới tay Nguyễn Huệ ở Gia Định, và lần này nhờ vào bối cảnh lịch sử
nội bộ chia rẽ sâu sắc của Tây Sơn, cộng thêm mưu lược của mình mà ông đã chiếm
thành Sài Gòn một cách dễ dàng vào tháng 9 năm 1788.
Lợi dụng Gia Định bỏ
trống, Nguyễn Ánh liền chia quân tấn công. Trong 3 anh em Tây Sơn thì Nguyễn Lữ
là yếu kém nhất. Khi Nguyễn Ánh tấn công, Nguyễn Lữ không chống được, phải rút
lui về Lạng Phụ (Biên Hòa ngày nay), còn thành Sài Gòn giao cho Phạm Văn Tham
chống giữ.
Nguyễn Ánh vây hãm
thành mà không hạ được. Hai bên đang giao tranh quyết liệt thì bỗng một ngày,
quân thám thính của Nguyễn Lữ đi tuần thấy thành Sài Gòn đã kéo cờ trắng. Tin
ấy báo về, Nguyễn Lữ ở Lạng Phụ (Biên Hòa) rụng rời chân tay.
Sở dĩ, Lữ còn đóng
được ở đây là vì có Tham ở thành Sài Gòn chống Nguyễn Ánh, nay thành đã hàng
thì sớm tối quân Nguyễn Ánh sẽ kéo đến.
Đúng lúc lại có tin
Tham dẫn thủy quân đến khiêu chiến. Lữ sợ hãi cho là Tham đã hàng Nguyễn Ánh và
đến đây muốn bắt mình nộp cho Ánh để lập công. Quân của Lữ rối loạn không đánh
mà tan. Lữ cùng vài tâm phúc bỏ chạy theo đường bộ ra Quy Nhơn.
Hé lộ bí mật
Bí mật Phạm Văn Tham
bỗng dưng phản chủ về sau dần dần mới được đưa ra ánh sáng. Cuốn sách Gián điệp
cung đình của Lưỡng Kim Thành cho biết, sự việc thành công nhờ một người thiếu
phụ đã vô tình trao thư ly gián cho Phạm Văn Tham.
Đang thời điểm Phạm
Văn Tham và Nguyễn Ánh giao chiến ở thành Sài Gòn, quân Nguyễn Ánh đi tuần trên
sông Sài Gòn phát hiện một chiếc thuyền lớn treo cờ Tây Sơn đang tiến từ cửa
biển vào nội địa. Quân của Nguyễn Ánh phục kích bắt được chiếc thuyền này, giết
chết viên chỉ huy thuyền là Hộ Đốc Lý.
Cùng với số chiến lợi
phẩm trên thuyền, quân Nguyễn Ánh còn bắt được một thiếu phụ. Người này mặt bôi
lem luốc bẩn thỉu nhưng người vẫn toát ra vẻ đẹp. Quân lính bèn áp giải đến
trước mặt Nguyễn Ánh. Bị tra hỏi, thị khai tên là Thị Lộc, là vợ lẽ của Hộ Đốc
Lý – là viên chỉ huy chiếc thuyền bị bắt.
Để khỏi bị hại, thị
liền khóc lóc thảm thiết nói rằng mình là con nhà nghèo, khó khăn quá nên bố mẹ
gả bán cho Lý làm vợ lẽ. Thân phận đàn bà con gái như hạt mưa sa không chọn
được chỗ đậu chứ không làm gì nên tội.
Nhận thấy Thị từ lúc
lẩn trốn cho đến khi bị bắt, lúc nào cũng giữ khư khư cái tay nải, quan quân và
Nguyễn Ánh đã sinh nghi nên bèn tìm cách giữ Thị lại để xem trong tay nải là
cái gì. Nguyễn Ánh mới bảo Thị rằng:
“Nay tên Đốc Lý theo
giặc ta đã giết, còn ngươi chỉ là vợ lẽ, phận gái cha mẹ đặt đâu ngồi đấy ta
cũng không bắt tội làm gì. Nhưng nay đang lúc hỗn quân hỗn quan, giặc cướp
không ít, nếu ta thả ngươi thì thân gái dặm trường dễ bị kẻ xấu làm cho bại
hoại rồi mang tiếng đến quân ta.
Vậy hãy tạm cho ở
trong quân, khi nào thuận đường đi ta sẽ cho người đưa trả về nguyên quán”.
Rồi Nguyễn Ánh cho Thị
Lộc tạm ở một cái trại nhỏ ven sông, cấm hết quân tướng không ai được lai vãng
trêu ghẹo. Mấy ngày sau, nhân Thị Lộc ngủ say, quân Nguyễn lẻn vào lấy cắp cái
tay nải. Mở ra xem thì tìm được 1 vật còn quý hơn vàng bạc.
Đó là bức thư của
Nguyễn Nhạc gửi cho Phạm Văn Tham dặn dò việc giữ thành Sài Gòn cho vững chờ
viện binh từ Quy Nhơn vào. Thư này do Nhạc trao cho Hộ Đốc Lý cầm vào cho Phạm
Văn Tham nhưng đến đây thì bị quân Ánh bắt.
Nghĩ ngay ra mưu hiểm,
Nguyễn Ánh sai người giả theo nét chữ và con dấu son làm bức thư khác rồi lặng
lẽ cho vào như cũ, bí mật đem trả cho Thị Lộc.
Nói đến Thị Lộc, mấy
ngày ở trong trại, Thị cũng dần bình tâm và bắt đầu suy nghĩ bèn tính kế trốn.
Nhân khi lính canh lơ là Thị lấy trộm chiếc xuồng rồi chèo đi. Quân Nguyễn biết
nhưng cứ vờ như không để Thị đi trót lọt.
Thị Lộc thoát được bèn
tìm đường đến thành Sài Gòn. Quân tuần tra của Phạm Văn Tham bắt được bèn giải
lên chủ tướng. Ngờ là gián điệp của Nguyễn Ánh, Tham quát hỏi bắt khai tên họ
và cho lính lục soát đồ đạc. Thị Lộc lại một phen khóc lóc kể lể chuyện chồng
là Hộ Đốc Lý bỏ mình vì việc quân ra sao, Thị bị bắt thế nào. Để động lòng
thương của Tham, Thị Lộc còn thêu dệt thêm chuyện Nguyễn Ánh thấy thị có chút
nhan sắc muốn giữ lại trong quân để ép làm tì thiếp nhưng thị không chịu rồi bỏ
trốn.
Phạm Văn Tham cảm động
mới cho ngồi lên ghế trình bày. Vừa lúc ấy, quân lính đưa lên 1 bức thư. Tham
đọc lướt qua thì mặt tái mét, giọng run run quát hỏi: Thư gì đây, mau khai rõ
đầu đuôi không thì ta chém đầu. Thị Lộc sợ quá lắp bắp: “Bẩm tướng quân, thiếp
ngu muội có biết gì đâu? Những gì trong tráp đều do chồng thiếp sắp xếp, thiếp
chỉ biết cất giữ thôi, thật lòng không dám giấu giếm gì ạ”.’
Thì ra tờ giấy mà Tham
đọc là thư giả của Nguyễn Nhạc gửi Nguyễn Lữ. Trong thư viết: “Phạm Văn Tham
kiêu ngạo ngang ngược, không phải là người có thể tin. Vừa qua em (tức Nguyễn
Lữ) đã theo mưu kế của ta bỏ thành Sài Gòn lại cho nó giữ, vậy là rất tốt. Sớm
tối quân ta từ Quy Nhơn sẽ kéo vào. Lúc đó em từ Lạng Phụ đánh thốc lại để gây
sức ép bắt được Tham sẽ giết lập tức để trừ hậu họa”.
Tham nghiến răng căm
hận: “Ta cả đời phò tá anh em chúng bay, sao bây giờ lại nghĩ kế sâu độc hại ta
như vậy?”. Rồi không ngồi yên đợi chết, Tham cho kéo cờ trắng lên cổng thành
còn mình âm thầm dẫn thủy quân đến Lạng Phụ bắt Nguyễn Lữ. Vậy là Nguyễn Ánh
chỉ bằng một bức thư giả đã dễ dàng vào được thành Sài Gòn mà suốt mấy tháng
hao binh tổn tướng chưa bén mảng đến gần được.