LỊCH SỬ DẠY CHÚNG TA CÁI GÌ?
Lịch sử giới thiệu cho chúng ta một vài điều mà chúng ta cần nhưng lại không được nhìn nhận đúng mực trong thế giới ngày nay. Như trong một xã hội, chúng ta bị ám ảnh bởi những gì mà chúng ta làm ngay lúc này. Vô thức chúng ta cực kỳ thiên vị hiện tại. Tin tức – cái gần như là sức mạnh đem lại uy tín nhất trong thế giới ngày nay – lại xoay quanh những thứ đã xảy ra trong năm phút trước một cách đầy ám ảnh.
Hãy tưởng tượng bạn không hài lòng với các khía cạnh của chủ nghĩa tư bản đương đại. Việc đọc về lịch sử của Leveller, một nhóm viết lách và hành động cấp tiến tại Anh từ năm 1645 đến năm 1620, có thể giúp ích rất nhiều. Hoặc để hiểu về học thuyết “just price” thời trung cổ khi nó dẫn đến việc nắm bắt ý tưởng về ‘ảnh hưởng ngoại lai’ trong kinh tế hiện đại…
Lịch sử dạy chúng ta về những điều có thể thay đổi. Con người không phải lúc nào cũng bất biến: nặng về vật chất và ám ảnh với công việc, có thể xây lên công trình kiến trúc đẹp; quan tâm thái quá đến việc “được kết nối” hoặc lo lắng vì gầy gò một cách lố bịch. Có một câu nói khó chịu như thế này ‘Những người không biết lịch sử thì tất lặp lại nó.’ Nhưng câu nói đó cho thấy duy nhất một điều là lịch sử chỉ đầy những sai lầm. Bởi vậy công bằng mà nói thì: những người không biết lịch sử sẽ không thể làm hiện tại tốt lên.
Lịch sử dạy cho chúng ta lòng quả cảm. Khi bạn chú trọng vào hiện tại, bạn dễ cảm thấy rằng ngay lúc này đây mọi thứ vô cùng kinh khủng. Nhưng khi bạn nhìn đủ rộng, thì không phải lúc nào chúng cũng như vậy. Hiện tại không hề bất thường ở các cấp độ thông thường và chấp nhận được của nó. Một khi bạn đọc những lá thư, thì người già cũng đều thấy tệ như vậy. Và dù các thách thức của chúng ta dĩ nhiên là rất lớn, nhưng chúng không đặc biệt – khi so sánh với những người sống sót sau vụ cướp phá thành Rome hay trận động đất Lisbon.
Lịch sử trở nên giống như một công cụ để đánh giá những lợi thế hiện tại của chúng ta, những lợi thế dễ bị phớt lờ. Nó có thể dạy chúng ta cách đánh giá xã hội của mình chống lại những xã hội khác hơn là chống lại những ý tưởng của chúng ta. Tất nhiên, EU có những vấn đề, nhưng đế chế Habsburg* cũng có và có nhiều hơn. Các chính phủ của chúng ta không thực sự hoàn hảo, nhưng từng có lúc tệ hại hơn. Giao thông thật khủng khiếp, nhưng trận vây hãm Leningrad cũng thế thôi. Lịch sử có thể an ủi chúng ta.
Để hiểu rõ hơn lịch sử để làm gì nên thay đổi cách giảng dạy môn học. Trong tương lai, chúng ta nên đối xử với lịch sử hơi giống với bác sĩ điều hành “tủ” thuốc. Trước khi lặn ngụp trong lịch sử, trước tiên chúng ta phải làm rõ với bản thân cái gì là sai trái, hiện tại mình đang thiếu cái gì. Chúng ta có thể được chẩn đoán thiếu sự quả cảm, hoặc tính tình chưa tốt hay do dự về việc kết hôn. Và chúng ta nên được kê đơn lịch sử theo đó. Lịch sử giống như phép chữa bệnh.
Về phần mình, bản thân các sử gia nên hiểu rõ về những vấn đề mà hiện tại chúng ta đang cố gắng giải quyết. Họ nên dứt khoát nhắm đến việc kể những điều trong quá khứ có thể giúp chúng ta xử lý những vấn đề của ngày hôm nay. Không phải vì lợi ích đối với quá khứ, mà vì lợi ích cho chính chúng ta. Trang sử hay luôn có nghĩa là trang sử giải quyết được những vấn đề hoặc xoa dịu hiện tại.
Đây là lý do giải thích tại sao lịch sử lại quan trọng bởi nó có thể cho chúng ta những cách giải quyết nhiều vấn đề ở hiện tại.
-----
* Chế độ quân chủ ở Châu Âu lục địa trong thời kỳ cận đại. sụp đổ sau thất bại trong Đại chiến I
Theo “What is History for”/ The School of Life
Ảnh: Ký ức bi thảm trong chiến tranh
Em bé Napalm 9 tuổi, da thịt và áo quần bị cháy và bị bỏng nặng bởi bom napalm của Mỹ, khi cô đang chạy khỏi ngôi làng của mình Trảng Bàng Tây Ninh (8/6/1972). Ảnh AP.
