BÀI PHỎNG VẤN THIỀN SƯ THÍCH NHẤT HẠNH CHẤN ĐỘNG
PHƯƠNG TÂY: ĐỨC PHẬT LÀ NGƯỜI HẠNH PHÚC
Khi thiền sư Thích
Nhất Hạnh tới Canada vào năm 2011, nhà báo Andrea Miller đã có cuộc phỏng vấn
riêng với ông và bài viết đã gây nhiều tiếng vang ở đất nước này, cũng như tại
nhiều quốc gia phương Tây.
Sau khi thầy Thích
Nhất Hạnh trở lại Vancouver, hai sư cô đưa tôi vào căn phòng khách trong một
khu ký túc xá của Đại học British Columbia. Tại đây, ngoại trừ một lọ hoa lan
nằm trên bàn, mọi thứ còn lại đều có màu nâu đất.
Thầy Thích Nhất Hạnh
mặc áo tu hành màu nâu, chậm rãi nhâm nhi một tách trà có màu vàng nâu, trong
khi các nhà sư khác đang ngồi gần đó trên những chiếc ghế bành và thảm màu nâu
giản dị.
Sư cô Chân Không
giới thiệu tôi với thầy rồi mỉm cười và nói rằng tôi là một sự bất ngờ nhỏ với
họ. Khi tôi đề nghị được thực hiện cuộc phỏng vấn này, tất cả đều không nghĩ
rằng “Andrea Miller” là cái tên của một phụ nữ nên đều mong chờ một vị khách
nam giới.
Nhưng sau cuộc phỏng
vấn này, tôi mới là người bị bất ngờ, bởi những điều hay lẽ phải mà thầy Thích
Nhất Hạnh giảng cho tôi, từ cuộc sống sau cái chết, cho tới niềm vui của việc
ngồi thiền và về sự tồn tại hay không tồn tại.
Thầy đã mang tới
những câu trả lời mà tôi không ngờ tới, rất mới mẻ và chứa đầy sự thông tuệ. Và
đây là những gì ông đã trao đổi với tôi:
- Khi những người được chúng ta yêu quý gặp vấn đề lớn, như bị
tâm thần, bị chấn thương tâm lý hoặc nghiện ngập thứ gì đó, cảm giác sẽ vô cùng
đau đớn. Đôi khi ta có thể cảm thấy như vấn đề mà họ đang đối mặt quá lớn, tới
mức không còn muốn giúp đỡ họ nữa.
Thậm chí ta còn muốn chạy trốn khỏi họ cùng vấn đề họ đang đối mặt.
Nhưng cũng có lúc chúng ta cố giúp và rồi bị cuốn vào vấn đề của họ. Vậy chúng
ta có thể làm gì để giúp những người ở trong hoàn cảnh khó khăn mà không bị
choáng ngợp bởi vấn đề của họ?
- Khi cảm thấy bị
ngợp với vấn đề của người khác thì có lẽ bạn đã làm quá sức. Thứ năng lượng đó
không giúp đỡ người khác và hiển nhiên là không giúp ích gì cho bạn. Bạn không
nên quá vội vã giúp đỡ người khác. Có hai điều ở đây mà ta cần lưu ý: Cuộc sống
và hành động.
Đừng nghĩ quá nhiều
về việc phải làm ngay điều gì đó cho người khác - cần phải đặt vấn đề cuộc sống
của bản thân mình lên trước. Cuộc sống của bạn phải an lành, phải vui vẻ, hạnh
phúc. Khi đó bạn mới có thể hành động để tạo ra niềm vui và hạnh phúc.
Bởi vậy, trước tiên
bạn phải tập trung vào việc rèn luyện cuộc sống của mình. Sống sao thật tươi
vui, thật an lành. Sống quan tâm tới người khác. Sống hào phóng và biết cảm
thông. Đây là các nguyên tắc cơ bản.
Chuyện cũng giống
như khi ta ngồi dưới gốc một cái cây vậy. Cái cây chẳng phải làm gì, trừ việc
sống khỏe mạnh và tươi tắn, nhưng vẫn khiến ta thấy dễ chịu. Khi bạn sống như
cái cây đó và lan tỏa làn sóng tươi mới, bạn đã giúp giảm bớt sự khổ đau của
những người khác rồi.
Cuộc sống của bạn
phải đầy sự hài lòng, phải an lành và bạn nên có mặt khi người khác cần tới
mình. Chừng đó đã là rất nhiều rồi. Khi trẻ con tới gần và ngồi bên bạn, đó
không phải là vì bạn có nhiều bánh kẹo để cho chúng, mà bởi ngồi gần bạn mang
tới cảm giác dễ chịu và tươi mới.
Vì thế, hãy ngồi
cạnh một người đang đau khổ và hãy cố hết sức để làm những điều bạn có thể làm
tốt nhất: Thể hiện sự dễ chịu, quan tâm, tươi mới.
- Nếu đang có một cảm xúc khó khăn trong tâm hồn, như tức giận hoặc
buồn bã sâu sắc và tôi (xử lý chúng bằng cách) cố tập trung điều hòa nhịp thở
của mình thì liệu đó có phải là hành động né tránh cảm xúc của bản thân không?
- Thường thì mọi
người dễ đánh mất bản thân mình trước những cảm xúc mạnh và bị chúng choán hết
tâm trí. Đó không phải là cách để ta chế ngự cảm xúc, bởi khi chuyện xảy ra như
thế, bạn sẽ là nạn nhân cuả cảm xúc.
Để tránh không trở
thành nạn nhân, hãy hít thở, tĩnh tâm và rồi bạn sẽ nhìn sâu vào bên trong con
người mình, thấy rằng cảm xúc cũng chỉ là cảm xúc mà thôi, không hơn. Việc nhìn
sâu vào trong tâm hồn mình là rất quan trọng, bởi bạn sẽ không còn sợ hãi nữa.
Bạn sẽ bình tĩnh và
không còn muốn chạy trốn nữa. Bạn sẽ xử lý tốt hơn các cảm xúc. Hãy xem hơi thở
chính là con người bạn. Bạn cần có sự liên kết với hơi thở để trở thành chính
mình một cách tốt hơn, để mạnh mẽ hơn.
Rồi bạn sẽ chế ngự
cảm xúc tốt hơn. Bạn không nên tìm cách quên đi cảm xúc của mình. Thay vì thế,
hãy sống thật với chính mình, dần dần bạn sẽ trở nên cứng rắn và mạnh mẽ để xử
lý cảm xúc của mình.
- Thật ấm áp khi thấy rất nhiều đứa trẻ xuất hiện ở chốn tu hành.
- Tôi cảm thấy thoải
mái với trẻ con. Tôi chưa từng cắt đứt quan hệ của mình với thế hệ trẻ. Tôi
luôn giao tiếp với thế hệ trẻ, dù các em sống trong chốn tu hành hay ngoài cuộc
sống. Đó là một trong những yếu tố chủ chốt trong niềm hạnh phúc của tôi.
Đôi khi các bà mẹ
trẻ đưa con của mình vào chùa nghe giảng pháp. Đó là hoạt động nuôi dưỡng tâm
hồn rất tốt với mọi người.
Những đứa trẻ có thể
không hiểu chuyện gì đang diễn ra, nhưng chúng cảm nhận được bầu không khí an
lành. Thứ năng lượng an lành đó rất hiếm hoi trong xã hội - càng hiếm hơn khi
có tới 500 người ngồi xuống và cùng nhau tạo ra bầu không khí đầy sự an yên.
Nếu bạn cho con cái
tiếp xúc với sự an lành và tình yêu, dù rằng chúng rất nhỏ và chưa hiểu lời lẽ
thì điều đó không có nghĩa chúng không cảm nhận được gì. Hãy tưởng tượng một bà
mẹ trẻ đang cho con bú trong một buổi giảng pháp. Bà mẹ nghe và thấu hiểu những
lời lẽ của buổi giáng pháp.
Về phần mình, đứa
trẻ sẽ vừa uống sữa mẹ, vừa hấp thu phật pháp qua dòng sữa. Đó là một cảnh
tượng rất đẹp. Sau này, khi đứa trẻ vấp phải nhiều điều nghiệt ngã trong cuộc
sống, chúng sẽ nhớ rằng đã từng có thời gian được tiếp xúc với năng lượng tích
cực.
Khi những người tu
hành cùng nhau hành lễ, họ luôn tạo ra một năng lượng tích cực mà người trẻ có
thể cảm nhận và năng lượng này giúp tạo ra các hạt giống cho tương lai.
Đạo Phật luôn cố
gắng mang năng lượng tích cực này tới nhiều chốn khác nhau, từ các ngôi trường,
các bệnh viện cho tới các tòa thị chính.
- Liệu cuộc sống tu hành có xung đột với việc thưởng thức truyền
thông không? Liệu chúng ta có thể vừa toàn tâm hướng tới Phật giáo, vừa vui vẻ
tận hưởng Internet, TV, các bộ phim và cuốn sách?
- Có những cuốn sách
và phim hay mà bạn có thể thưởng thức. Điều này là bình thường - thưởng thức
chúng hoàn toàn tốt.
Đôi khi chất lượng
của một bộ phim hoặc cuốn sách lại không tốt. Tuy nhiên bạn không nên tắt đi
hay ngừng đọc sách vì nếu làm vậy, bạn có thể sẽ hồi tưởng và nhớ lại những khổ
đau bên trong tâm hồn mình.
Đó là điều mà rất
nhiều người trong xã hội chúng ta đang làm. Nhiều người không thể là chính
mình. Họ có nỗi đau, nỗi buồn hoặc lo lắng bên trong và họ đọc sách hoặc nghe
nhạc chỉ để che giấu chúng, để chạy trốn khỏi bản thân mình.
Thưởng thức truyền
thông theo cách thức như vậy chỉ là hành động trốn chạy và nó không có tác động
lâu dài. Bạn có thể tạm quên đi nỗi khổ đau nhưng cuối cùng sẽ phải trở lại
chính mình. Phật dạy rằng chúng ta không nên chạy trốn bản thân mình, thay vì
thế phải chăm sóc bản thân và biến đổi nỗi đau.
- Ngài sẽ nói gì với người thấy rằng ngồi thiền là chuyện rất khổ
sở, khó khăn và họ phải chật vật để làm những điều này?
- Đừng ngồi thiền
nữa.
- Thật vậy sao?
- Đúng vậy. Nếu bạn
không cảm thấy thoải mái khi ngồi thiền thì đừng làm thế nữa. Bạn phải nắm bắt
chính xác tinh thần của việc ngồi thiền. Nếu phải cố gắng quá mức khi ngồi
thiền, bạn sẽ trở nên căng thẳng và điều này khiến cơ thể bạn đau đớn.
Ngồi thiền phải mang
tới cảm giác dễ chịu. Khi ngồi xem truyền hình trong phòng khách, bạn có thể
ngồi xem suốt nhiều giờ mà chẳng khổ sở gì cả. Thế mà khi ngồi thiền, bạn lại
thấy khổ sở? Vì sao? Vì bạn đang phải cố gắng làm vậy.
Bạn muốn ngồi thiền
thành công nên phải chiến đấu (với chính mình). Khi xem TV bạn chẳng phải chiến
đấu với ai cả. Bạn phải học cách ngồi thiền mà không phải chiến đấu chống ai
cả. Nếu bạn biết cách ngồi thiền như vậy, việc thiền sẽ mang lại cảm giác rất
dễ chịu.
Khi Nelson Mandela
ghé thăm Pháp một lần, một phóng viên đã hỏi rằng ông thích làm điều gì nhất.
Ông nói rằng mình rất bận nên điều thích làm nhất là ngồi không và chẳng làm gì
cả. Bởi ngồi không và chẳng làm gì là một niềm hạnh phúc - bạn sẽ hồi phục bản
thân mình.
Đó là lý do vì sao
Phật mô tả thiền giống như ngồi trên một bông hoa sen vậy. Khi ngồi thiền, bạn
cảm thấy nhẹ nhõm, tươi mới, tự do. Và nếu không cảm thấy những điều này thì
thiền sẽ trở thành một dạng lao động khổ sai với bạn.
Đôi khi nếu bạn
không ngủ đủ giấc hay bị cảm lạnh hay gặp điều gì đó khác về sức khỏe, ngồi
thiền có thể không mang tới cảm giác hài lòng như bạn mong muốn. Nhưng nếu bạn
cảm thấy bình thường, thì trải nghiệm thoải mái khi ngồi thiền là điều luôn có
thể xảy ra.
Vấn đề không phải là
ngồi thiền hay không, mà là ngồi thiền như thế nào. Ngồi thiền như thế nào để
thu được nhiều nhất lợi ích có thể - nếu không bạn chỉ đang phí thời gian mà
thôi.
- Ông nhấn mạnh rất nhiều tới sự vui thích - thở một cách vui
thích, thiền, đi đứng và tận hưởng cuộc sống cùng nhau một cách vui thích -
nhiều hơn hẳn các sư thầy khác trong Phật giáo.
- Trong hoạt động
giảng dạy Phật pháp, sự thoải mái và niềm vui là các yếu tố giúp mang tới sự
giác ngộ. Trong cuộc sống có rất nhiều sự khổ đau. Tại sao bạn phải rước thêm
sự khổ đau nữa khi tu theo đạo Phật. Bạn tu theo đạo Phật để bớt khổ đau, đúng
không nhỉ? Đức Phật là người hạnh phúc.
Khi Phật ngồi, ngài
ngồi một cách hạnh phúc. Khi ngài đi, ngài cũng đi một cách vui vẻ. Tại sao tôi
lại muốn làm khác so với Đức Phật?
Có thể nhiều người
đã lo sợ trước lời nói của kẻ khác, rằng "Anh/chị tu tập chưa nghiêm túc.
Anh/chị cười cợt và vui vẻ quá mức. Khi tu tập anh chị phải nghiêm mặt, rất
nghiêm túc".
Có lẽ chỉ những
người muốn có thêm tiền công đức mới nói như thế, để tạo cảm giác rằng họ thực
hiện việc tu hành nghiêm túc hơn so với kẻ khác.
Hãy lấy ví dụ về
việc ngồi thiền suốt đêm. Bạn không được phép nghỉ ngơi và nghĩ rằng tu như thế
mới là chăm chỉ. Nhưng bạn khổ sở cả đêm và phải uống cà phê chỉ để tỉnh táo.
Thật vớ vẩn.
Chất lượng khi ngồi
thiền mới là thứ giúp bạn biến đổi, chứ không phải ngồi thiền thật nhiều và khổ
sở khi làm vậy. Ngồi thiền là hoạt động mang tới niềm vui và còn là cơ hội để
ta có được tuệ quán. Tuệ quán có thể giải phóng chúng ta khỏi nỗi sợ, sự tức
giận và tuyệt vọng.
- Tôi thực sự rất thích việc hành thiền ngoài trời mà chúng ta thực
hiện lần này.
- Thường thì theo
truyền thống Phật giáo, bạn ngồi rồi đứng dậy và thực hiện việc đi bộ chậm rãi
tại khu vực thiền, sau đó bạn lại ngồi xuống. Ở đây chúng tôi không làm thế.
Thay vì vậy, chúng tôi thực hiện hành thiền ngoài trời. Việc này rất hữu ích vì
bạn có thể áp dụng trong cuộc sống thường nhật.
Bạn đi bộ bình
thường - không quá chậm - nên người khác không biết bạn đang hành thiền và
tưởng như bạn đang thực hiện một hành động bình thường. Và rồi khi bạn đi về
nhà, hoặc từ bãi đỗ xe tới văn phòng, bạn có thể làm điều đó một cách vui
thích.
Nền tảng tập luyện
cơ bản là làm sao để vui thích - làm sao để cảm thấy vui khi đi, khi ngồi
thiền, ăn uống và tắm giặt. Hoàn toàn có thể khiến mọi người đều vui thích,
nhưng xã hội của chúng ta được tổ chức theo cách thức ta không còn thời gian để
vui thú nữa. Chúng ta phải làm mọi thứ quá nhanh.
- Ông nghĩ rằng điều gì sẽ khiến ai đó trở thành tín đồ Phật giáo?
- Một người có thể
không được gọi là tín đồ Phật giáo, nhưng anh ta vẫn có nhiều phẩm chất Phật
giáo hơn cả một tín đồ. Phật giáo tạo thành từ niệm, định và tuệ. Nếu có những
đặc điểm này, bạn đã là một người theo Phật giáo rồi. Nếu không thì không phải
vậy.
Khi bạn nhìn vào một
người và thấy người đó có niệm, định và tuệ thì bạn biết rằng đó là một người
theo đạo Phật. Nhưng ngay cả khi đó là một ni cô và người này thiếu các năng
lượng, phẩm chất kể trên thì khi đó cô ta chỉ có ngoại hình của một người theo
đạo Phật chứ không có cái cốt cách của một người theo đạo Phật.
- Liệu việc thường xuyên hành lễ có thể biến ai đó thành người theo
đạo Phật?
- Không, bạn không
thể thành người theo Phật giáo chỉ bằng việc hành lễ. Để làm vậy bạn phải chăm
tu tập. Người theo đạo Phật hiện vướng vào khá nhiều nghi thức, lễ bái, nhưng
Đức Phật không thích điều này.
Trong các đoạn kinh
Phật, đặc biệt là những lời răn dạy của Đức Phật ngay sau khi ngài trở nên giác
ngộ, ngài nói rằng chúng ta phải thoát khỏi các nghi lễ. Bạn không thể trở nên
giác ngộ và giải thoát chỉ nhờ thực hiện lễ bái.
Nhưng người ta đã
khiến đạo Phật đi tới chỗ có quá nhiều nghi lễ. Chúng ta đã cư xử không hay với
Đức Phật.
- Liệu người ta có phải tin vào sự tái sinh để trở thành một người
theo đạo Phật?
- Tái sinh có nghĩa
một linh hồn rời khỏi cơ thể bạn và đi vào thể xác khác. Đây là suy nghĩ rất
phổ biến, nhưng lại rất sai lầm về sự nối tiếp trong Phật giáo. Nếu bạn nghĩ rằng
có một linh hồn, một bản ngã, tồn tại trong một thể xác và linh hồn đó thoát ra
ngoài khi thể xác không còn nữa và rồi biến thành một dạng sống khác, thì đó
không phải là lối tư duy của Phật giáo.
Khi bạn nhìn vào ai
đó, bạn sẽ thấy ngũ uẩn, hay các yếu tố tạo thành con người: Sắc uẩn, thọ uẩn,
tưởng uẩn, hành uẩn và thức uẩn. Không có linh hồn, thể xác nào bên ngoài 5 yếu
tố này.
Vì thế khi 5 yếu tố
này tan rã, thì nhân quả hay các hành động mà bạn đã thực hiện trong cuộc sống
chính là sự tiếp nối của bạn. Những gì bạn đã làm và suy nghĩ vẫn sẽ còn đó như
một dạng năng lượng. Bạn không cần một linh hồn hoặc một thể xác, để tiếp nối.
Chuyện giống như một
đám mây vậy. Ngay cả khi đám mây không có ở đó, trời vẫn tiếp tục mưa hay có
tuyết. Đám mây không cần phải có một linh hồn để nối tiếp. Không có sự khởi đầu
và cũng chẳng có kết thúc. Bạn không phải chờ cho tới khi thân xác này tan
thành cát bụi mới có thể tiếp nối. Thực ra bạn đã tiếp nối trong từng khoảnh
khắc.
Giả dụ như tôi đã
truyền năng lượng tới hàng trăm người, họ sẽ tiếp nối tôi. Nếu nhìn vào họ và
bạn thấy (hình bóng) tôi hiện ra thì thực sự bạn đang trông thấy tôi đó. Nếu
bạn nghĩ rằng tôi chỉ là thể xác này (ngài chỉ tay vào mình) thì bạn vẫn chưa
trông thấy tôi đâu.
Khi bạn thấy tôi
trong các bài phát biểu, bạn hiểu rằng người khác đã tiếp nối cuộc sống của
tôi. Khi bạn nhìn vào các học trò, các đệ tử, những cuốn sách và bạn bè tôi,
bạn sẽ thấy sự tiếp nối của chính tôi.
Tôi sẽ không bao giờ
chết. Thân xác này có thể tan thành cát bụi, nhưng điều đó không có nghĩa tôi
đã chết. Tôi sẽ tiếp tục (sống mãi), luôn là như vậy.
Và điều này là đúng
với tất cả chúng ta.
- Chúng ta có thể làm gì với mức độ chủ nghĩa vật chất rất cao đang
tồn tại hiện nay?
- Bạn có thể thiết
lập một môi trường nơi người ta sống đơn giản, hạnh phúc và mời những người
khác tới quan sát. Đó là điều duy nhất có thể thuyết phục họ từ bỏ ý tưởng hạnh
phúc dựa trên vật chất.
Họ luôn nghĩ rằng
chỉ khi có rất nhiều thứ để tiêu thụ, người ta mới hạnh phúc. Nhưng rất nhiều
người không hạnh phúc dù họ rất giàu có. Và rồi còn có những người tiêu thụ rất
ít, song họ hạnh phúc hơn rất nhiều những người kia.
Chúng ta phải thể
hiện được rằng sống đơn giản kết hợp với tu tập theo Phật pháp mang tới một
cuộc sống rất đủ đầy, bởi người ta sẽ không thể tin tưởng cho tới khi họ tận
mắt chứng kiến và trải nghiệm.
Tại Làng Mai, chúng
tôi đã cười đùa vui vẻ suốt cả ngày, nhưng không một ai trong số chúng tôi có
tài khoản ngân hàng thuộc sở hữu cá nhân. Không ai trong số chúng tôi có xe hơi
hoặc điện thoại riêng. Chúng tôi chỉ ăn chay. Nhưng chúng tôi không khổ sở vì
việc không ăn trứng, thịt.
Thực tế chúng tôi
hạnh phúc hơn nhiều vì biết rằng mình không ăn các sinh vật sống và đang bảo vệ
hành tinh này. Điều đó mang tới rất nhiều niềm vui. Chúng tôi rất may mắn khi
có thể sống như vậy, có thể ăn như vậy.
Có một niềm tin rằng
trừ phi anh có rất nhiều tiền, trừ phi anh nắm vị trí cao trong xã hội, anh sẽ
không thể hạnh phúc. Rất khó để thoát khỏi niềm tin này cho tới khi bạn thấy sự
thực rằng sự hạnh phúc có thể tới theo cách thức khác. Nhìn thấy điều đó sẽ đảm
bảo tương lai cho con cháu chúng ta.
Vì thế tôi nghĩ tới
các vòng tròn luân hồi trong Phật giáo, nơi chúng ta có thể tái tổ chức lại để
cho mọi người thấy cách thức sống hạnh phúc dựa trên sự thấu hiểu lẫn nhau,
không dựa trên chủ nghĩa vật chất.
Chỉ giảng Phật pháp
vẫn chưa đủ, bởi giảng pháp vẫn chỉ là lời nói mà tôi. Chỉ khi người ta thấy
những thứ như một cộng đồng phi vật chất, khi tận mắt chứng kiến một cách sống
như thế, họ mới thực sự bị thuyết phục và tin tưởng.
Theo Hương Giang
Vn Tin nhanh