triết lý đối nhân xử thế

Tại sao có những người luôn được yêu thương, trân quý và nhiệt tình hỗ trợ, trong khi đó có những người khác luôn lá cái gai trong mắt nhiều người và chẳng ai muốn bên cạnh giúp đỡ?

Vấn đề này tưởng phức tạp, nhưng nếu cân nhắc và suy xét kỹ lưỡng, chúng ta có thể dễ dàng nhận ra rằng, mọi thứ vốn bắt nguồn từ chính bản thân của mỗi người. Câu chuyện về chàng thành niên đi mua bát dưới đây chắc chắn sẽ làm sáng tỏ phần nào triết lý đối nhân xử thế trong cuộc sống, đặc biệt là đối với những nơi sự cạnh tranh lẫn thị phi thời buổi đồng tiền lên ngôi :

Có một thanh niên đi mua bát, vừa đến cửa hàng cậu ta thuận tay lấy một cái bát, sau đó theo thứ tự đập nhẹ vào các bát khác. Khi hai bát đập vào nhau lập tức phát ra âm thanh trầm đục.

Cậu ta thất vọng lắc đầu. Sau đó anh ta lại đi thử với những chiếc bát khác… Gần như đã thử hết tất cả các bát sứ trong cửa hàng mà vẫn không tìm được chiếc bát như ý. Ngay cả chiếc bát mà ông chủ tiệm cho là sản phẩm thượng hạng nhất cũng bị anh ta lắc đầu thất vọng trả lại.

Ông chủ rất bực bội, hỏi cậu ta lấy cái bát này gõ vào cái bát khác để làm gì?

Cậu ta nói với chủ cửa hàng rằng, đây là mẹo chọn bát mà một vị trưởng lão đã dạy, khi một cái bát đụng nhẹ vào một cái bát khác, nếu phát ra một âm thanh trong trẻo, dễ nghe, thì nhất định là bát tốt.

Ông chủ tiệm đột nhiên hiểu ra, lấy một cái bát đưa cho cậu ta, rồi cười nói: “Này cậu, cậu cầm cái này đi thử xem thế nào, bảo đảm là cậu sẽ thấy vừa ý”.

Cậu thanh niên nửa tin nửa ngờ, cầm cái bát đi thử. Kỳ lạ! Mỗi cái bát trong tay cậu ta khi chạm nhẹ vào nhau, đều phát ra một âm thanh trong trẻo, vui tai. Cậu ta không thể hiểu được điều gì đang xảy ra, liền hỏi ông chủ tiệm cho rõ ràng.

Chủ cửa tiệm cười nói: “Rất đơn giản, cái bát lúc đầu cầm đi thử là bát hạng hai, cậu dùng nó đi thử bát thì âm thanh nhất định là trầm đục, cậu muốn thử bát tốt, thì trước tiên phải bảo đảm rằng cái bát cậu cầm đi thử cũng phải tốt”.

Hai chiếc bát trong câu chuyện cũng tương tự với hai con người trong cuộc sống. Một bàn tay thì không thể vỗ ra tiếng cũng như mối quan hệ xuất phát từ một chiều không thể nào được dựng xây một cách vững bền.

nếu chúng ta dùng cái tâm xấu xí để đối xử với những người xung quanh thì đừng mong cầu nhận lại tấm lòng bao dung, thương mến. Thay vào đó, tị hiềm, ganh ghét sẽ chỉ có thể nhận lại những thị phi.

Vì lẽ đó, hãy đối xử với những mọi người theo cái cách mà chúng ta muốn mình được đối xử. Chỉ có như vậy, bản thân mới nhận được sự yêu mến, tôn trọng của mọi người.

 

Thế Giới Sẽ Hỗn Loạn Nếu Không Còn Sự Dối Trá?

Nói dối là một phần được chấp nhận và khá phổ biến trong cuộc sống, nhưng đa số chúng ta không thật sự giỏi trong việc phát hiện ra sự dối trá.

Điều gì sẽ xảy ra nếu chúng ta có thể bất thình lình biết được là khi nào là lúc chúng ta bị người khác nói dối?

NÓI DỐI ĐỂ TỰ VỆ?

Nhiều nhà nghiên cứu tin rằng con người đã bắt đầu nói dối với nhau gần như ngay khi họ sáng tạo ra ngôn ngữ, mà về căn bản là lấy đó là cách để vượt lên trước.

"Nói dối là quá dễ so với các cách thức khác để đạt được quyền lực," bà Sissela Bok, nhà đạo đức học ở Đại học Harvard, nói với National Geographic. "Nói dối để lấy tiền bạc hay của cải của người khác thì dễ dàng nhiều so với đánh vào đầu họ hay cướp ngân hàng."

Michael Lewis, giáo sư danh dự về nhi khoa và tâm lý ở Đại học Rutgers :

Nó bao gồm việc bảo vệ bản thân trước sự ngược đãi - điều vẫn đang là mục đích của hành vi nói dối của nhiều người trên khắp thế giới hiện nay.

Nếu chúng ta đột nhiên có thể phát hiện tất cả những lời nói dối - thì việc sống ở những nước nơi mà sự không chung thủy, đồng tính luyến ái hay một số niềm tin tôn giáo được xem là bất hợp pháp, sẽ trở nên rất rủi ro.

Nói dối cũng có thể có lợi cho chúng ta, kể cả nói dối nơi làm việc. Nếu nói thật với sếp về việc chúng ta nghĩ thế nào về ông ấy/bà ấy, hay lý do khiến chúng ta không làm việc đúng hẹn thì chúng ta có thể bị đuổi việc hay bị giáng cấp. Chúng ta cũng nói dối để tạo hình ảnh bản thân tốt đẹp hơn trong mắt người khác. 

THÀNH THẬT NHƯNG TÀN NHẪN

Mặt khác, có những lúc trong công việc, sẽ là có lợi nếu như chúng ta biết được khi nào thì chúng ta bị người khác nói dối, Clark Freshman, giáo sư luật tại Đại học California, Hastings, và là chuyên gia phát hiện nói dối, bình luận.

Chẳng hạn như đưa ra đúng câu hỏi trong đàm phán và được đảm bảo có câu trả lời chính xác thì những nhân viên thuộc sắc tộc thiểu số có thể dễ dàng có được vị trí và mức lương tương đương với các đồng nghiệp thuộc sắc tộc đa số.

"Đối với tôi, một thế giới mà mọi người có thể biết được những sự thật quan trọng đối với họ sẽ là một thế giới tuyệt vời," Freshman giải thích. "Khi đó, tình trạng phân biệt đối xử sẽ ít đi, và sự công bằng sẽ hiện diện nhiều hơn."

Chúng ta cũng sẽ bị tổn thương tình cảm nhiều hơn. Đối với hầu hết mọi người, một thế giới không tồn tại sự dối trá sẽ là một cú đấm vào hình ảnh cá nhân chúng ta, Dan Ariely, giáo sư tâm lý học và kinh tế học hành vi tại Đại học Duke, nói.

Những lời phản hồi hoàn toàn trung thực có thể cho chúng ta cơ hội cải thiện bản thân và học hỏi - nhưng liệu đó có phải là sự đánh đổi xứng đáng không thì Dan Ariely không chắc.

NÓI DỐI CÓ THIỆN Ý

Những cú sốc về hình ảnh cá nhân này sẽ thật sự bắt đầu ngay khi chúng ta học nói - làm méo mó sự phát triển của trẻ thơ bằng những cách khó lường.

"Hãy hình dung con bạn chạy tới chỗ bạn và khoe 'Bố ơi, mẹ ơi, hãy xem tranh của con này!' rồi bạn trả lời: 'Nhìn thấy gớm!'," Lee nói. "Tác động tiêu cực xảy ra ngay lập tức."

Sự ngây thơ của tuổi thơ cũng sẽ không còn nữa, trong đó có những nhân vật huyền thoại được mọi người vờ coi là có thật như Ông già Nô-en và Thỏ Phục sinh. Thay vào đó, thông qua sự tò mò của mình, trẻ em sẽ sớm đối diện với thực tế tàn nhẫn của cuộc sống vốn không nhất thiết là điều tốt.

"Có rất nhiều thứ mà nếu trẻ em biết được, các cháu sẽ rất khó hiểu," ông Paul Ekman, giáo sư danh dự về tâm lý học tại Đại học California, San Francisco, nói. "Tất cả những sự che giấu, nhất là của ba mẹ đối với con cái, không phải là có ác ý."

Bản thân trẻ em cũng học được giá trị xã hội của nói dối từ khi còn rất nhỏ. "Mẹ có thể nói với con rằng, 'Hãy nghe này, bà ngoại sẽ cho con một món quà cho Lễ Hanukkah (lễ của người Do Thái), và con phải nói với bà rằng con thích nó, nếu không bà sẽ buồn lắm," Lewis nói. Đến khi ba hay bốn tuổi, các nghiên cứu cho thấy nhiều trẻ em đã thuần thục nghệ thuật nói dối lịch sự.

THÍCH NGHE NÓI DỐI?

Cho đến khi chúng ta trở thành người lớn, hầu hết chúng ta sẽ nói dối thường xuyên.

Trong một nghiên cứu năm 1996, Bella DePaulo, một nhà tâm lý xã hội tại Đại học California, Santa Barbara, nhận thấy rằng sinh viên đại học cứ ba lần giao tiếp xã hội thì nói dối khoảng một lần và những người lớn tuổi hơn thì nói dối một lần trong khoảng năm lần giao tiếp xã hội.

"Trong nhiều lời nói dối trong cuộc sống hàng ngày, mọi người có xu hướng tỏ ra tích cực hơn cảm xúc thật sự của họ," DePaulo viết trên tạp chí PsychCentral. "Nếu họ không thích bạn, họ sẽ tìm cách che giấu nó. Nếu họ cảm thấy chán nản với những gì bạn nói, họ sẽ có gắng làm ra vẻ quan tâm."

Thật ra, xét về mối quan hệ giữa các cá nhân, 'sẽ hoàn toàn là thảm họa nếu chúng ta thật sự có thể phát hiện ra sự lường gạt và dối trá', Lewis nói.

"Nói dối là hoàn toàn và tuyệt đối cần thiết trong một nền văn hóa mọi người chấp nhận về mặt đạo đức rằng chúng ta không nên làm tổn thương tình cảm của người khác."

Tất cả chúng ta đều là những kẻ đồng lõa trong sự phổ biến của cái gọi là 'lời nói dối vô hại'.

"Đa số mọi người đều chủ động phối hợp với người nói dối, khiến cho bản thân họ bị hiểu sai," Ekman phân tích.

Chẳng hạn như vào cuối buổi ăn tối, thông thường chúng ta sẽ nói với chủ nhà rằng chúng ta đã có một bữa ăn thật ngon ngay cả khi chúng ta ghét cay ghét đắng. Chủ nhà thì sẽ tin ngay mà không có nhu cầu muốn biết là chúng ta thấy đồ ăn và sự tiếp đãi của họ gớm chết đến mức nào.

VỢ CHỒNG CŨNG CÓ BÍ MẬT

Trong một thế giới không có những lời nói dối lịch sự như thế, các mối quan hệ bè bạn sẽ sụp đổ, quan hệ nghề nghiệp sẽ rất căng thẳng và các buổi sum họp gia đình sẽ trở thành sự kiện chứa đựng nhiều rủi ro.

Các mối quan hệ yêu đương của chúng ta cũng không tránh khỏi những lời dối trá.

Trong một nghiên cứu vào năm 1989 mà giờ đã trở thành kinh điển do bà Sandra Metts thực hiện tại Đại học Illinois, chỉ có 33 trong tổng số 390 người đã không thể nhớ lại một tình huống mà họ không hoàn toàn thành thật với người yêu.

Tương tự, hồi năm 2013 Jennifer Guthrie và Adrianne Kunkel thuộc Đại học Kansas phát hiện rằng chỉ có hai trong số 67 người được khảo sát trong một nghiên cứu không hề nói dối người yêu của mình trong vòng một tuần lễ.

Trong cả hai nghiên cứu, đa số những người tham dự đều nói rằng họ không trung thực là để tránh làm tổn thương người yêu hay làm tổn hại mối quan hệ.

Nếu chuyện yêu đương lãng mạn bất chợt yêu cầu phải thành thật hoàn toàn về mọi thứ, từ chuyện người yêu trông như thế nào vào buổi sáng cho đến ta có bao giờ không chung thủy, thì nhiều mối quan hệ có khả năng không thể kéo dài.

"Tôi thích nói đùa rằng lý do mà tôi và vợ tôi đã sống cùng nhau được 40 năm là vì chúng tôi dùng phòng tắm riêng," Ekman nói. "Tuy nhiên, đó chỉ một phần là nói đùa bởi vì có những điều mà bạn không muốn người khác, thậm chí là người bạn đời, biết - và đó không chỉ là thói quen trong nhà tắm."

LÀM CHÍNH TRỊ PHẢI NÓI DỐI?

Nói dối trong chính trị đương nhiên không là điều mới mẻ, bà Vian Bakir, giáo sư truyền thông chính trị và báo chí tại Đại học Bangor thuộc xứ Wales, nói. Triết gia cổ đại Plato thừa nhận giá trị của 'lời nói dối cao quý', bà nói, trong khi tác phẩm chính trị cổ điển 'The Prince' khẳng định vai trò thiết yếu của nói dối trong lãnh đạo chính trị.

Tuy nhiên, 'nói dối trong chính trị dường như đã trở quá mức trong những năm gần đây', Bakir nói.

"Điều đặc biệt tồi tệ về thời điểm hiện tại là một số chính trị gia, các nhà lãnh đạo chuyên quyền trên khắp thế giới đã biến việc nói dối trơ trẽn trở thành thói quen và đương nhiên họ không quan tâm liệu họ có bị phát hiện hay không."

TIN TƯỞNG MÙ QUÁNG

Các thể chế cũng có thể nói dối trơ trẽn, bà Bakir nói thêm. Chiến dịch vận động rời khỏi EU ở Anh nói đi nói lại rằng EU khiến nước Anh mất hơn 350 triệu bảng mỗi tuần - một tuyên bố mà sau đó Cơ quan Thống kê Anh gọi là 'dùng sai một cách rõ ràng đối với các con số thống kê chính thức'.

  

Mặc dù có đủ bằng chứng về sự thiếu trung thực ở một số chính trị gia và tổ chức chính trị, nhưng nhóm các cử tri chủ chốt vẫn tiếp tục ủng hộ họ rất mạnh mẽ.

Bakir chỉ ra rằng các nghiên cứu cho thấy những người hết sức tin vào những thông tin sai lệch sẽ rất khó mà được thuyết phục khác đi và rằng loài người cũng mắc chứng thiên lệch - tức có khuynh hướng tin vào những điều phù hợp với thế giới quan của họ.

Tuy nhiên, trong một thế giới mà mọi người có thể tự động phát hiện được lời nói dối thì sự ủng hộ cho các chính trị gia không trung thực có thể không trụ được lâu.

Thế giới không có lời nói dối sẽ đẩy ngoại giao và quan hệ quốc tế vào hỗn loạn, nhưng cuối cùng người dân có thể sẽ được lợi từ những chính trị gia và quan chức trung thực hơn.

Tuy nhiên, có một số cách mà khả năng phát hiện nói dối có lợi ích không thể tranh cãi.

Một trong số đó là chúng ta có thể phát hiện ngay lập tức những kẻ mắc bệnh nói dối, hay những người thích nói dối liên tục một cách tai hại vốn không có giá trị đạo đức nào, Lewis nói.

Những kẻ mắc bệnh nói dối thường là những kẻ tự cao tự đại mà nhu cầu tự dối gạt bản thân được thúc đẩy bằng sự không biết xấu hổ, và nó ăn sâu đến nỗi họ cũng tin vào lời nói dối của chính mình - ngay cả khi họ nói ngược lại những sự thật hiển nhiên như ban ngày hay những phát ngôn của họ trước đây.