NẠN THIÊN VỊ ĐANG LÀ GÁNH NẶNG Ở NHIỀU NƯỚC LÀM CHẬM BƯỚC TIẾN CỦA “TOÀN CẦU HÓA KINH TẾ”
Bất cứ nơi làm việc nào trên thế giới, nạn thiên vị - cho bạn bè và người thân hơn là người ngoài – là một phần của cách làm ăn, dù cho lộ liễu hay kín đáo.
Nạn thiên vị cho người thân có thể phổ biến khắp nơi, những nước có thái độ như vậy đối với việc này thì hiếm khi công việc được mở ra cho mọi người ganh đua để được chọn.
Tại Mỹ, luật liên bang cấm viên chức chính quyền dùng người thân trong gia đình, mặc dù việc này không phải là phạm pháp trong lãnh vực tư nhân.
Và tại cả Anh lẫn Mỹ, ông chủ nào ưu đãi bạn bè hay người thân hơn là các nhân viên khác có thể sẽ phải trả giá đắt vì bị khiếu nại là thiên vị.
Trong khi đó tại Ý hay Tây Ban Nha, không ai ngạc nhiên khi có người được tuyển dụng hay thăng cấp nhờ có quen biết. Điều đó được xem như là chuyện thường tình.
Bà Valerie Berset-Price sinh tại Thụy Sĩ, người sáng lập ra công ty tuyển người Professional Passport sang Mỹ học về kinh doanh tại đại học thì bà ngạc nhiên là giáo trình mô tả việc nâng đỡ người thân là xấu và trong một số trường hợp bị xem là có tội trước pháp luật.
Tại các nước mà việc duy trì liên hệ họ hàng chặt chẽ được ăn sâu vào văn hóa (thường được khuyến khích bởi tôn giáo) xem việc dùng người thân là chuyện tự nhiên và người có họ hàng với nhau giúp cho nhau thăng tiến là điều nên làm.
Ông Joe Haslam, sống và làm việc tại Milan, Ý, là chủ doanh nghiệp và giám đốc điều hành chương trình dạy về làm chủ và quản lý xí nghiệp của trường kinh doanh IE Business School nói: “tại Tây Ban Nha hiếm khi công việc được mở ra cho mọi người ganh đua để được chọn.
Ông Haslam giải thích rằng cách làm này cũng có một số ưu điểm. Mối liên hệ gia đình củng cố lòng trung thành với công ty, chủ nhân không sợ người có tài bị công ty cạnh tranh với mình thuê mất.
Chọn người trong số những người mình biết sẵn ít tốn kém hơn là phải qua một quá trình phiền phức tuyển lựa các đơn nộp vào.
Tuy vậy, việc dùng người thân thuộc sẽ làm hại cho nền kinh tế nói chung. Đầu tiên là nó làm cho doanh nghiệp ngoại quốc muốn mở công ty ở nước đó nản lòng.
Theo Báo Cáo Chống Tham Nhũng của Liên Âu năm 2014 thì có 67% nhà đầu tư thấy rằng nạn bè phái dùng người thân là vấn đề rất nghiêm trọng cho việc vận hành công ty ở Hy Lạp.
Nghiêm trọng hơn là theo một cuộc nghiên cứu nạn tham nhũng vốn đi kèm theo nạn dùng người thân thuộc làm cho tuổi thọ người dân ngắn đi. Tử suất của trẻ em tại xứ có nhiều tham nhũng cao hơn các nước ít tham nhũng một phần ba.
Về mặt cá nhân thì đến khi bạn không thể dựa vào người thân được thì bạn gặp khó khăn.
Ông Gabriel Fabrizio Sbalbi, một nhà kinh doanh địa ốc nói:
“Tại Ý anh phải quen biết để kiếm được việc làm. Điều này đặc biệt xảy ra với những người mới tốt nghiệp mà không quen biết ai.
Điều đó có nghĩa là những người có trình độ bằng cấp cao (tổng cộng 60 ngàn mỗi năm – cứ mười người thì bảy người có bằng cấp) phải bỏ nước để đi kiếm việc ở nơi khác.
Ông Sbalbi nghĩ rằng nạn thất nghiệp đương nhiên là nguyên nhân làm cho người ta phải bỏ nước do người trẻ ở Ý thất nghiệp vào tháng 6 năm 2015 là 44,2%.
Nhưng hệ thống đóng kín cửa với người không quen biết cũng đóng vai trò trong đó.
Một cuộc khảo sát của Bộ Lao Động Ý nói rằng 61% các công ty dựa vào sự giới thiệu quen biết cá nhân để tuyển người – và ông Sbalbi nói rằng một số chức vụ trong chính quyền coi như là cha truyền con nối.
Lấy thí dụ một trường hợp điển hình là tại trường Đại Học Palermo, tính ra hơn một nửa nhừng người giảng dạy ở đó có thân nhân làm việc trong trường.
Bà Jane Sunley, sáng lập viên của công ty tuyển người Purple Cubed có văn phòng đặt tại Luân Đôn nói:
“Điều này sẽ là một thảm họa cho lối làm việc của công ty vì họ bỏ lỡ những người có sáng kiến và có tài năng.
Hơn nữa, trong một thị trường có tính cách toàn cầu, bạn làm việc với thành phần đa dang về nhân sự, sẽ là điều khó khăn cho công ty của bạn hơn khi nhân viên của bạn chỉ có một thứ kiến thức giống nhau.”
Bạn chán cái văn hóa dùng người thân thuộc ở nơi bạn sống chăng? Bạn có thể gia nhập những người bỏ xứ để đến làm việc ở nơi mà sự quen biết không là điều quan trọng để có việc.
Đó là điều ông Sbalbi đã làm khi nạn suy thoái xảy ra vào năm 2008. Ông ta đã bỏ Ý để đi lập một công ty địa ốc tại Mexico.
Ông nói:
“Không ai biết tôi hay công ty của tôi nhưng họ vẫn tìm đến tôi đặt hàng vì họ thấy công ty tôi cung cấp dịch vụ tốt. Muốn điều đó cũng xảy ra tại Ý, chúng ta phải thay đổi toàn thể nền văn hóa”.
Văn hóa của người Việt từ xưa là “Môt người làm quan cả họ được nhờ” nay vẫn vậy là “con ông cháu cha”
