Quan điểm giáo dục tại nước ta vào thập kỷ 20 qua một bài báo thời đó

“Một tin mừng cho nền sơ học xứ ta” được đăng trên tờ Trung Bắc Tân Văn, thứ ba ngày 7/9/1926

Trong bài diễn thuyết của quan Thống sứ Hobin đọc tại Bắc kỳ Nhân dân đại biểu viện ngày 31 mới rồi, ngài có tỏ ý muốn sửa đổi nền sơ học ở xứ ta lại, chương trình sẽ sửa lại không phải chỉ ở mấy lớp dưới ở trong trường sơ học, mà cả nền sơ học cũng đều sửa đổi lại cả.

Ngài có nói mục đích sơ học và cao đẳng tiểu học là cốt dạy dỗ cho trẻ con ngày sau có đủ học thức mà đối phó với đời, và ngày sau biết quyến luyến xứ sở và chức nghiệp của mình, chớ không phải là đào tạo một hạng người cứ tưởng mình là giỏi giang xa hẳn khác hẳn đồng bào, vì biết dăm bảy chữ Tây, không nhớ cổ tục là gì và không có dây liên lạc với nòi giống nữa.
…..
Nói về đường thực nghiệp. Sự dạy dỗ trẻ con, trước là rèn đức lấy phẩm hạnh, mở mang lấy tri thức, tức là học để làm người, như lời của các bậc hiền triết đời xưa thường nói, rồi lại phải học lấy một nghề để làm cách mưu sinh. Hiện nay học trò đỗ bằng sơ học Pháp Việt được tuyển vào trường cao đẳng tiểu học, và các trường khác chỉ được một số nhỏ, những người theo học ở các trường cao đẳng tiểu học có đủ tư cách mà theo đuổi nghiệp học cho thật đến nơi đến chốn, thì phỏng bao nhiêu người.

Hạng người ấy đã mất bao nhiêu ngày tháng dùng bao nhiêu công phu, mà lĩnh được cái bằng sơ học tốt nghiệp đến khi nghiệp học không theo được, muốn xoay ra để tìm nghề, khi tuổi đã quá rồi cách mưu sinh rất là khốn khó. Than ôi! Một hạng người dở ông dở thằng, muốn theo học thì không đủ sức, muốn kiếm ăn thì không có nghề, thật là một cái hiểm tượng to cho xã hội Việt Nam sau này đó (số người ấy lại cứ một ngày một thêm mãi ra).

Bây giờ nếu chương trình nền sơ học sửa đổi lại cả, toàn dùng quốc ngữ làm thứ chữ dạy phổ thông, trẻ con học các môn học, đã được nhớ chữ quốc ngữ là tiếng mẹ đẻ mà dễ hiểu dễ thông, lại cái thì giờ học chữ Tây cũng rút bớt đi, thì cái niên hạn học chắc cũng có thể rút ngắn lại được (hiện nay trường sơ học gồm có sáu lớp, trẻ con bắt đầu đi học từ năm bảy tuổi, chỉ có một số rất ít có thông minh hơn người mà công học lại không gián đoạn, thì đến năm mười ba tuổi mới mong có được bằng sơ học Pháp Việt, còn ra thì cứ từ mười bốn, mười lăm tuổi trở lên, nếu dạy toàn bằng chữ quốc ngữ, thì niên hạn học có thể rút lại độ năm năm, mà người đúng niên hạn mà thi đỗ chắc là phần nhiều).

Rồi ra, người ở thành thị cũng như người ở thôn quê, nơi nào cũng sẵn có trường học, cách thức học lại tiện, niên hạn học lại mau; đến khi lĩnh được bằng sơ học, thì tuổi hãy còn trẻ, người có thể theo học được lâu dài, thì thêm vài năm học chữ Tây, cũng không lấy gì làm chậm trễ, còn những người không thể theo đuổi được nghiệp học, thì cũng kịp thì giờ mà xoay làm nghề nọ nghề kia; chẳng hơn những người dở dang bây giờ tuy nói bập bẹ được dăm bảy tiếng Tây, mà trong tay một nghề không có, gây nên một bọn du thủ du thực trước làm hại cho gia đình, sau lại làm lây cho xã hội nữa.

Vậy sự sửa đổi nền sơ học sau này, thật có ích lợi cho sự học phổ thông của con trẻ Việt Nam mà hợp với cái lòng ước vọng chung của bao nhiêu người lưu tâm đến việc học.