GS HARVARD: QUÁ BẬN RỘN HAY QUÁ NGHÈO TRONG THỜI GIAN DÀI LÀM NGƯỜI TA THIỂN CẬN

Người quá bận rộn hoặc quá nghèo trong thời gian dài có một điểm chung, họ sẽ tập trung quá mức vào việc đuổi theo cái mà mình đang thiếu thốn, từ đó dẫn đến việc suy giảm khả năng nhận thức và khả năng phán đoán.

Giáo sư Sendhil Mullainathan của Đại học Harvard cùng với cộng sự là giáo sư Eldar Shafir từ Đại học Princeton đã đưa ra kết luận trên. Nghiên cứu từng được đăng trên tạp chí Khoa học của Mỹ. Bài nghiên cứu cũng được xuất bản trong quyển “Scarcity: Why Having Too Little Means So Much”.

 

Nghiên cứu này xuất phát từ sự khó chịu đối với thói lề mề của bản thân ông Mullainathan. Ông di dân từ Ấn Độ đến Mỹ năm 7 tuổi, sau khi tốt nghiệp Harvard, ông theo học ngành kinh tế tại MIT và nhận được giải thưởng “Thiên tài MacArthur” rồi được nhận làm giáo sư tại đại học Harvard.

Tuy rằng dường như ông có mọi thứ, nhưng ông cảm thấy điều thiếu sót duy nhất của bản thân ông chính là thời gian. Trong đầu ông luôn có rất nhiều kế hoạch, muốn tự mình làm tất cả mọi thứ, nhưng kết quả thường rơi vào tình trạng hứa mà không thể thực hiện. Sau khi nhận ra vấn đề này, Mullainathan đã kết nối vấn đề của bản thân với nghiên cứu xóa đói giảm nghèo quốc tế mà ông đang làm. Cuối cùng, ông đã phát hiện ra vấn đề mà mình đối mặt và lo ngại của người nghèo lại giống nhau đến bất ngờ.

 

Cái người nghèo thiếu thốn là tiền bạc, còn ông thiếu thời gian. Sự giống nhau của hai vấn đề nằm ở chỗ dù có cho người nghèo tiền, cho người bận rộn thời gian, thì họ cũng không thể nào vận dụng tốt nguồn tài nguyên.

Trong tình trạng thiếu thốn tài nguyên (tiền, thời gian, thông tin) lâu dài, sự tìm kiếm những cái mình thiếu thốn đã chiếm hết sự tập trung của những người này, dẫn đến việc khiến họ quên đi những nhân tố có giá trị quan trọng hơn, khiến họ có tâm lý lo ngại và khó khăn trong việc quản lý quỹ thời gian, tiền bạc.

Cũng có nghĩa là khi bạn quá nghèo hoặc quá bận rộn, khả năng suy nghĩ và phán đoán đều sẽ suy giảm, dẫn đến sự thất bại.

 

Nghiên cứu giải thích thêm, sự thiếu thốn lâu dài sẽ gây nên “tư duy khao khát”, dẫn đến việc mất đi khả năng quyết định cần thiết. Một người nghèo sẽ phải luôn tính toán để đáp ứng nhu cầu sinh hoạt, cuối cùng không còn đủ “khoảng trống” để suy nghĩ đến việc đầu tư và phát triển; một người quá mức bận rộn sẽ luôn chạy theo những nhiệm vụ mệt mỏi gấp gáp nhất và phải nhanh chóng hoàn thành trong thời hạn được giao, nên cũng không còn “khoảng trống” để suy nghĩ đến sự phát triển lâu dài hơn.

Đối với những người này, dù cho có thoát khỏi tình trạng thiếu thốn này thì cũng sẽ bị vướng vào “tư duy khao khát” rất lâu.

“Nói một cách khó nghe, sự nghèo khó có thể làm bạn trở nên thiển cận hơn” – GS Mullainathan

Nghiên cứu của ông Mullainathan là một gợi ý quan trọng đối với các vấn đề lý luận giai cấp xã hội và chính sách quốc gia, hình thức phát triển kỹ thuật cũng như quản lý quỹ thời gian cá nhân v.v… Dưới đây nêu ra một vài ví dụ:

 

Ví dụ 1: chính sách an sinh xã hội

Đảng Cộng hòa Mỹ cho rằng người nghèo là do không cố gắng. Đảng Dân chủ cho rằng nguồn gốc của cái nghèo là do xã hội không bình đẳng, quốc gia nên sắp xếp nguồn tài nguyên để giúp đỡ người nghèo.

 

Ông Mullainathan lại chứng minh rằng cả hai đảng đều sai. Không phải là người nghèo không cố gắng mà là bởi vì nghèo quá lâu, họ đã mất đi khả năng suy nghĩ và phán đoán về việc thoát khỏi cái nghèo.

Nếu không thay đổi tình trạng này thì dù có cố gắng cũng vô ích; mà nếu như chỉ đơn giản là phân phát tiền cho người nghèo thì “tư duy khao khát” của họ cũng sẽ dẫn đến việc họ không thể vận dụng phúc lợi được cấp cho để thoát khỏi cái nghèo.

 

Do đó, nên xây dựng một hệ thống phúc lợi xã hội cơ bản nhất, đồng thời duy trì những hình thức cạnh tranh trong xã hội, tài nguyên mở ra cho toàn xã hội để con người có thể bảo trì được tư duy bình thường, cạnh tranh công bằng.

 

Ví dụ 2: Làm sao khi không có đủ thời gian?

Nguyên tắc quản lý thời gian theo cách truyền thống là chia nhỏ từng khoảng thời gian, đồng thời xử lý nhiều nhiệm vụ hơn.

Còn nghiên cứu của ông Mullainathan lại nhận ra rằng lý do không hoàn thành được nhiệm vụ không phải là không đủ thời gian, mà là không đủ tập trung khi xử lý vấn đề. Cách giải quyết chia nhỏ thời gian và xử lý nhiều việc hơn lại sẽ tăng thêm sự lo lắng do bị phân tâm, dẫn đến việc càng không thể chú tâm xử lý nhiệm vụ chủ yếu, kéo dài sự chậm trễ.

Cách giải quyết tốt nhất cho vấn đề này là giảm bớt những nhiệm vụ không cần thiết, nhờ sự giúp đỡ từ bên ngoài, chia nhỏ các vấn đề, từ đó hóa giải sự lo lắng khi xử lý vấn đề.

 

Ví dụ 3: Chúng ta đang bị “oanh tạc” bởi thông tin?

Mỗi ngày chúng ta phải nhận lượng tin tức quá tải, có rất nhiều người cứ luôn bị những tin tức trên mạng xã hội làm phiền, vì thế vài người bắt đầu dùng cách “cắt mạng” để thoát khỏi tình trạng tin tức quá tải.

Trên thực tế không phải là do tin tức quá tải mà là hậu quả của việc “thiếu thốn tin tức hữu ích”. Vấn đề này tốt nhất nên giải quyết bằng cách thiết lập cơ chế chọn lọc tin tức để giúp bản thân chọn ra những tin tức quan trọng.

 

Tóm lại, khi bạn thấy bản thân đang phải vật lộn với tiền bạc, thời gian… hãy dành cho mình 1 chút thư giãn để nhìn lại và đặt ra mục tiêu. Và khi nhìn những người nghèo, hãy dành cho họ nhiều sự cảm thông hơn nữa vì gánh nặng cả về vật chất và tinh thần mà họ mang trên vai.

 

Minh Tuệ

 

 

 

TẠI SAO NGƯỜI XƯA PHÂN BIỆT “BẦN” VÀ “CÙNG”?

Mặc dù hai chữ “bần cùng” thường xuyên xuất hiện cạnh nhau, và cả “bần” lẫn “cùng” đều có ý thiếu tiền, thiếu của, nhưng ý nghĩa của hai chữ này không giống nhau. “Thanh bần” không đáng lo ngại, nhưng nếu lâm vào cảnh “cùng” thì đó mới là “thử thách” thực sự. 

 

Trong mắt người xưa, “thanh bần” không đáng lo. Bạn xem: Khổng Tử lo đạo không lo nghèo; Nhan Hồi dù ở trong nhà tranh rách nát, bữa cơm đạm bạc, vẫn không đổi niềm vui tự tại (“Một giỏ cơm, một bầu nước, ở trong ngõ hẻm. Người khác không chịu nổi sự lo lắng, Nhan Hồi cũng không đổi niềm vui của mình” – trích “Luận ngữ – Ung Dã”).

 

Ngược lại, giàu có mà không tu dưỡng đức hạnh, chỉ chuốc họa vào thân. Thạch Sùng đời Tây Tấn giàu có sánh ngang quốc gia, đấu của cải với người khác, vì tiền mà chuốc họa, khiến cả gia đình bị giết, mãi đến trước khi chết ông mới hối hận. “Quốc ngữ” nói: Nếu không lo tu dưỡng đức hạnh, mà chỉ lo tài sản không đủ, thì đó mới thực sự đáng buồn (Nếu không lo đức không lập, mà lo của không đủ, thì sẽ không kịp thương xót – trích “Quốc ngữ – Tấn ngữ”).

 

Vậy thì, khi ở trong cảnh “thanh bần” hay giàu có, nên đối mặt như thế nào? 

không lo nghèo; Nhan Hồi dù ở trong nhà tranh rách nát, bữa cơm đạm bạc, vẫn không đổi niềm vui tự tại.

 

Nhắc đến đệ tử giàu có nhất của Khổng Tử, ai cũng biết là Tử Cống, người được mệnh danh là thủy tổ của các Nho thương. Tử Cống, người giàu có sánh ngang quốc gia, từng suy nghĩ sâu sắc về “bần” và “phú” trong đời. Tử Cống từng hỏi Khổng Tử: “Nghèo mà không xu nịnh, có tiền mà không kiêu căng, như thế nào?”

Khổng Tử, người dạy học theo tài, đã bày tỏ sự tán thành quan điểm của Tử Cống, nhưng Khổng Tử cũng nói với Tử Cống rằng đó chưa phải là cảnh giới cao. Khổng Tử cho rằng thái độ đối với “bần” và “phú” nên là: “Tuy nghèo mà vui với đạo, tuy giàu mà khiêm tốn giữ lễ”. 

 

Nếu nói “bần” chỉ là sự thiếu thốn vật chất, thì “cùng” không chỉ có nghĩa là thiếu tiền, mà còn phải chịu đựng cả nỗi đau tinh thần. Ý nghĩa gốc của chữ “cùng” là cuối cùng, tận cùng,

“Cùng” cũng có ý nghèo khó, thiếu thốn, nhưng đó thực sự là nghèo đến tận cùng, không còn gì cả. Tuân Tử nói: “Người có nhiều thì giàu, người có ít thì nghèo, người không có gì cả thì cùng”

 

Khi Khổng Tử chu du các nước đến nước Trần, lương thực cạn kiệt, những người theo ngài đều đói lả, không thể dậy được. Tử Lộ, tính tình thẳng thắn, thấy vậy vô cùng oán giận, hỏi Khổng Tử: “Quân tử cũng có lúc khốn cùng đến nỗi không còn cách nào sao?” Khổng Tử nói với Tử Lộ rằng, tuy quân tử cũng có lúc bế tắc, nhưng sự khác biệt giữa quân tử và tiểu nhân là ở chỗ, quân tử khi khốn cùng vẫn kiên trì giữ chính đạo, còn tiểu nhân khi gặp cảnh bế tắc thì sẽ làm bậy. 

 

Lời lẽ động viên thế nhân nhất, chính là câu nói của Vương Bột trong “Đằng Vương Các Tự”: “Tuổi già mà chí khí càng cao, đâu dễ đoán lòng người tóc bạc; càng nghèo khốn thì chí lại càng vững, quyết không từ bỏ hoài bão bay cao.”  Hoàn cảnh càng khốn cùng gian nan, ý chí càng kiên cường. 

 

“Dịch Kinh – Hệ Từ” nói: “Cùng tắc biến, biến tắc thông”, sự vật phát triển đến cực điểm sẽ xảy ra biến đổi, cái gọi là “vật cực tất phản”, “bĩ cực thái lai”. Dù là “bần” hay “cùng” đi nữa, ngay cả khi gặp cảnh “sơn cùng thủy tận nghi vô lộ”, nhưng chỉ cần không thay đổi sơ tâm, kiên trì giữ chính đạo, sẽ phát hiện “liễu ám hoa minh hựu nhất thôn” (qua khỏi chỗ tối tăm, hoa lại nở rộ, lại có một làng khác). 

 

Thanh Ngọc

 

 

NỖI KHỔ CỦA NGƯỜI GIÀU VÀ CÁI KHỔ CỦA NGƯỜI NGHÈO

 

Trên đời này, giàu hay nghèo đều có nỗi khổ riêng. Người nghèo khổ vì thiếu thốn, vì lo toan từng bữa ăn, từng đồng tiền nhỏ. Người giàu khổ vì áp lực, vì những gánh nặng vô hình mà người ngoài khó thấu hiểu.

Chúng ta thường nghĩ rằng giàu có là hạnh phúc tuyệt đối, là đời sống vinh hoa không lo âu phiền muộn. Nhưng thực ra, chẳng ai thoát khỏi quy luật nhân sinh: càng có nhiều, càng sợ mất đi; càng đứng cao, càng chịu áp lực lớn. Cũng vậy, nghèo khó không đồng nghĩa với bất hạnh, nếu một người biết đủ, biết trân trọng những gì mình đang có.

 

Nỗi khổ của người giàu: Khi hào quang trở thành xiềng xích

Người giàu có tiền, có địa vị, nhưng liệu họ có thật sự tự do không?

1. Áp lực gánh vác và trách nhiệm

Một người càng sở hữu nhiều, càng phải gánh vác nhiều. Tiền bạc không chỉ là của riêng họ, mà còn là của nhân viên, của gia đình, của bao nhiêu người đang dựa vào họ để sinh tồn.

Một doanh nhân thành đạt không thể tùy tiện nói “tôi mệt mỏi” rồi buông bỏ công việc. Bởi phía sau họ là hàng trăm, hàng ngàn con người cần lương, cần kế sinh nhai.

Một người giàu có không thể chỉ sống cho riêng mình. Họ bị ràng buộc bởi trách nhiệm, bởi những kỳ vọng lớn lao từ gia đình, xã hội. Càng có nhiều quyền lực, càng phải chịu đựng những cuộc đấu trí khốc liệt. Họ không thể thảnh thơi như một kẻ vô danh tiểu tốt, bởi chỉ một sai lầm nhỏ cũng có thể khiến cả đế chế của họ sụp đổ.

2. Sự đơn độc giữa đám đông

Người càng giàu, càng khó tìm được một người bạn đối đãi chân thành.

Tiền bạc là con dao hai lưỡi, nó mang lại những mối quan hệ, nhưng cũng khiến con người nghi ngờ nhau nhiều hơn. Ai tiếp cận họ, liệu có phải vì bản thân họ, hay vì số tiền họ sở hữu? Ai khen ngợi họ, liệu có xuất phát từ sự chân thành, hay chỉ vì lợi ích?

Càng giàu có, càng dễ mất đi cảm giác an toàn. Họ có thể sống trong xa hoa, nhưng tâm hồn có thể là trống trải. Họ có thể có vô số bạn bè, nhưng khi gặp khó khăn, lại chẳng biết ai thật lòng với mình.

3. Nỗi sợ mất mát

Người giàu không chỉ lo kiếm tiền, mà còn lo giữ tiền.

Khi đã sở hữu nhiều, họ sợ một ngày sẽ mất tất cả. Sự giàu có không phải là một bức tường kiên cố, mà là một tòa tháp cao chót vót, có thể sụp đổ bất cứ lúc nào.

Họ lo biến động kinh tế, lo cạnh tranh, lo bị phản bội, lo rằng một ngày mình không còn giữ được vị trí đang có. Họ phải luôn đề phòng, luôn tính toán, không thể sống tùy hứng như một người không có gì để mất.

 

Cái khổ của người nghèo: Khi giấc mơ bị giới hạn bởi thực tại

Người nghèo có nỗi khổ khác, nỗi khổ của thiếu thốn, của những giấc mơ chưa kịp nở đã bị thực tại bóp nghẹt.

4. Cơm áo gạo tiền: nỗi lo không bao giờ dứt

Một người nghèo không thể chỉ mơ mộng, vì họ phải lo cái ăn, cái mặc từng ngày.

Họ không thể dành thời gian để suy tư về những triết lý xa xôi, bởi những hóa đơn, tiền nhà, tiền học phí con cái cứ đè nặng trên vai.

Họ không có lựa chọn xa hoa. Khi một người giàu có thể quyết định nghỉ ngơi, du lịch để tìm lại chính mình, thì một người nghèo chỉ có thể cắm đầu vào công việc, bởi họ không được phép ngơi nghỉ.

5. Cánh cửa cơ hội hẹp hơn

Một đứa trẻ sinh ra trong nghèo khó phải cố gắng gấp mười lần để đạt được điều mà một đứa trẻ giàu có xem là hiển nhiên.

Học một trường tốt? Không có tiền.

Đi du học? Không có điều kiện.

Khởi nghiệp? Không có vốn.

Khi cha mẹ nghèo, con cái cũng dễ bị giới hạn bởi hoàn cảnh. Dù có tài năng, có ý chí, nhưng nếu không có cơ hội, nhiều người mãi mãi bị mắc kẹt trong vòng xoáy của nghèo khó.

6. Sự mỏi mệt của một đời lao động vất vả

Người nghèo không có quyền lựa chọn công việc mình yêu thích. Họ làm việc vì mưu sinh, dù công việc đó có khắc nghiệt thế nào đi nữa.

Họ làm từ sáng đến tối, không có ngày nghỉ. Họ chấp nhận những công việc nặng nhọc, nguy hiểm mà người giàu chẳng bao giờ phải đụng tay.

Có những người cả đời làm lụng vất vả nhưng vẫn không thể thoát khỏi cảnh nghèo, vì tiền kiếm được vừa đủ trang trải cuộc sống, không có dư để tích lũy hay đầu tư.

 

Rốt cuộc, giàu hay nghèo, ai hạnh phúc hơn?

Nếu chỉ nhìn vào vật chất, ai cũng nghĩ người giàu sẽ hạnh phúc hơn. Nhưng thực tế không đơn giản như vậy.

Hạnh phúc không nằm ở số tiền ta có, mà nằm ở cách ta cảm nhận cuộc sống và ta cách ta sống như thế nào.

Có những người nghèo nhưng biết đủ, họ trân trọng khoảnh khắc bên gia đình, họ sống bình dị mà an yên. Ngược lại, có những người giàu nhưng không ngày nào thanh thản, lúc nào cũng lo sợ, cũng bị cuốn vào những cuộc tranh đấu không hồi kết.

 

Người giàu khổ theo cách của người giàu, người nghèo khổ theo cách của người nghèo. Nhưng điều sau cùng sẽ quyết định một đời người không phải là họ giàu hay nghèo, mà là họ có tìm thấy bình yên trong chính tâm hồn mình hay không, có sống đúng với Thiên ý và lương tâm của mình hay không! 

Vậy, phải sống thế nào để không khổ?

 

Có lẽ, câu trả lời nằm ở thái độ sống.

Nếu giàu có, hãy học cách buông bỏ bớt áp lực, tìm sự cân bằng giữa tiền tài và giá trị tinh thần. Quan tâm nhiều hơn, yêu thương nhiều hơn, cho đi nhiều hơn. 

Nếu nghèo khó, hãy cố gắng vươn lên, nhưng đồng thời biết trân trọng những gì mình đang có, thay vì mãi oán trách số phận.

Giàu hay nghèo đều có nỗi khổ, nhưng cũng đều có cơ hội để tìm thấy hạnh phúc của riêng mình. Điều quan trọng không phải là ta có bao nhiêu, mà là ta nhìn cuộc đời bằng ánh mắt như thế nào.

 

ST