NHẠC SĨ LƯU HỮU PHƯỚC: CHUYỆN TÌNH “HƯƠNG GIANG DẠ KHÚC”

 

Nhạc sĩ Lưu Hữu Phước (1921-1989) sinh ra và lớn lên ở Ô Môn - Cần Thơ. Mảnh đất phù sa Tây Đô đã ngấm những cung bậc đờn ca tài tử vào ông ngay từ thuở mới lọt lòng. Cậu bé Lưu Hữu Phước học cổ nhạc với các cụ gần nhà, rồi tự học tân nhạc. Năm 16 tuổi, Lưu Hữu Phước đã viết ca khúc đầu tay “Non sông gấm vóc”.

 

Tốt nghiệp trung học ở trường Petrus Ký, Lưu Hữu Phước ra Hà Nội học Trường cao đẳng Y Dược. Thế nhưng, khoảng thời gian 1940-1944, trên phố phường Thăng Long không tạo ra một bác sĩ lành nghề, mà lại hun đúc một nhạc sĩ trứ danh.

 

Chứng kiến đất nước đang bị giày vò bởi ngoại xâm, Lưu Hữu Phước đã viết hàng chục ca khúc cổ vũ tinh thần yêu nước và chí khí thanh niên: “Người xưa đâu tá”, “Bạch Đằng giang”, “Ải Chi Lăng”, “Hồn tử sĩ”, “Thượng lộ tiểu khúc”, “Hờn sông Gianh”, “Hội nghị Diên Hồng”, “Ta đi cùng”, “Xếp bút nghiên”, “Tiếng gọi thanh niên”, “Bài hát thiếu sinh quân”, “Thiếu nữ Việt Nam”, “Việt nữ gọi đàn”…

 

Sau 20 năm hoạt động trên đất Bắc, nhạc sĩ Lưu Hữu Phước trở lại chiến trường miền Nam năm 1965, lần lượt đảm nhận các vị trí Chủ tịch Hội Văn nghệ Giải phóng, Bộ trưởng Bộ Văn hóa của Chính phủ lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam.

Hai bài hát quan trọng của Lưu Hữu Phước góp phần trực tiếp cho cuộc thống nhất non sông là “Giải phóng miền Nam” và “Tiến về Sài Gòn”.

 

Dù chưa ai đưa ra thống kế chính xác, nhưng nhạc sĩ Lưu Hữu Phước có lẽ là một trong những người viết hùng ca nhiều nhất trên thế giới. Tuy nhiên, trong gia tài của nhạc sĩ Lưu Hữu Phước cũng có một bản tình ca, tên là “Hương Giang dạ khúc”.

 

Sinh thời, nhạc sĩ Lưu Hữu Phước không công bố “Hương Giang dạ khúc”, nhưng nhiều đồng nghiệp của ông vẫn truyền tụng giai thoại lãng mạn xung quanh bài hát này.

Theo chính bút tích của nhạc sĩ Lưu Hữu Phước thì “Hương Giang dạ khúc” được viết năm 1943. Đặc biệt hơn, trên bản thảo “Hương Giang dạ khúc” có mấy chữ đề tặng “Thương về Thu Hương”. Vậy người được gọi trìu mến “Thu Hương” có ý nghĩa gì trong bài hát?

 

“Thu Hương” là cô gái Huế từng viết thư bày tỏ sự hâm mộ dành cho nhạc sĩ Lưu Hữu Phước, khi ông đang học Y Dược ở Hà Nội. Lá thư đầu tiên, Thu Hương viết bằng tiếng Pháp khiến nhạc sĩ Lưu Hữu Phước không hài lòng. Ông hồi âm: “Thưa cô, cô là người Việt, mà tôi cũng là người Việt, không hiểu tại sao cô lại viết thư cho tôi bằng tiếng Pháp? Vì thế cô cho phép tôi trả lời cô bằng tiếng Việt”.

 

Thư sau, Thu Hương bộc bạch: “Vì tôi quý trọng nhạc sĩ lắm, nhưng mà tôi là con gái không có quyền gọi nhạc sĩ bằng Anh mà gọi bằng Ông thì xa xôi quá. Vì thế tôi đã mượn tiếng Pháp để tự xưng là Je (tôi) và gọi nhạc sĩ bằng Vous (anh) một cách bình thường mà lại giữ được sự thân mật. Nếu điều đó đã vô tình làm nhạc sĩ bực bội thì tôi xin nhận lỗi vậy”.

 

Thư đi thư lại, nhạc sĩ Lưu Hữu Phước rất cảm mến Thu Hương. Nhân một chuyến tàu từ Nam ra Bắc, nhạc sĩ Lưu Hữu Phước đã quyết định dừng lại Huế để tìm… Thu Hương.

Đáng tiếc địa chỉ mà Thu Hương ghi trên thư chỉ là nơi… nhận giùm. Không gặp được người trong mộng, nhạc sĩ Lưu Hữu Phước tìm một chỗ quen tá túc. Danh tiếng như Lưu Hữu Phước lúc ấy thì nhiều người quý mến lắm.

Trong ngôi nhà mà nhạc sĩ Lưu Hữu Phước dừng chân, có một cô gái tên Lan tình nguyện dắt ông đi thăm thú xứ Huế. Theo chân nàng Lan đi khắp miền sông Hương núi Ngự, nhạc sĩ Lưu Hữu Phước vẫn ngơ ngẩn nghĩ về Thu Hương.

 

Và bài hát “Hương Giang dạ khúc” ra đời vào cái đêm nhạc sĩ Lưu Hữu Phước ngỡ rằng mình đã bị vụt mất mối tình đẹp: “Nhón chân bước xuống thuyền, tình tôi thương nhớ… Làn hương thu, mờ trong bóng chiều, vờn rung nắng ngà, nhẹ đưa đưa xa, làn hương thu…”.

Nhạc sĩ Lưu Hữu Phước có biết đâu, “làn hương thu” mà ông gọi thầm thì chính là… Lan! Vâng, chính là Lan đã dùng tên Thu Hương để viết thư cho nhạc sĩ Lưu Hữu Phước, nhưng đứng trước mặt thần tượng thì cô không dám thú nhận điều đó. Rồi sự đời vần xoay, nhạc sĩ Lưu Hữu Phước và người đẹp Thu Hương không còn liên lạc nữa.

 

Giáo sư Trần Văn Khê kể, năm 1961 có dịp ghé New York và gặp một phụ nữ Huế theo chồng định cư ở đó. Người phụ nữ tên Lan dò hỏi: “Ông có biết bài hát “Hương Giang dạ khúc không?”. Giáo sư Trần Văn Khê trả lời bằng cách hát nguyên cả bài hát “Hương Giang dạ khúc”. Nghe xong, bà Lan ôm mặt khóc và thổ lộ bà là Thu Hương đã thành cảm hứng cho nhạc sĩ Lưu Hữu Phước sáng tác vào năm 1943.

 

Năm 1976, Giáo sư Trần Văn Khê đã trực tiếp kể lại câu chuyện trên cho nhạc sĩ Lưu Hữu Phước nghe. Giáo sư Trần Văn Khê nói thêm, “Thu Hương” bất hạnh qua đời vì một tai nạn giao thông ở Mỹ năm 1967. Nhạc sĩ Lưu Hữu Phước im lặng, rồi lấy tay lau nước mắt.

Gia Quan

Sức mạnh của âm nhạc đối với thân và tâm con người

 

SỨC MẠNH CỦA ÂM NHẠC ĐỐI VỚI THÂN VÀ TÂM CON NGƯỜI

Một trong những người đầu tiên biết lợi dụng sức mạnh của âm nhạc thời Trung Hoa cổ đại là Quản Trọng sống vào thời Xuân Thu cách đây khoảng hơn 2700 năm. Khi công tử Tiểu Bạch nước Tề lên ngôi lấy hiệu là Tề Hoàn Công, Bão Thúc Nha tiến cử Quản Trọng.

 Ông ta hiến kế cho Tề Hoàn Công gửi thư cho Lỗ Trang Công yêu cầu bắt Quản Trọng giải về nước Tề để xét xử cái tội bắn tên hành thích ngày trước. Quản Trọng biết mưu này là để cứu mình, nhưng lại e ngại Lỗ Trang Công nửa chừng đổi ý. Nên trên xe tù, Quản Trọng sáng tác bài ca Hoàng Hộc để dạy quân áp giải hát.

Quân lính ca hát vui vẻ quên cả mệt nhọc, đẩy cỗ tù xa băng băng, một ngày đi bằng hai ngày đường. Lỗ Trang Công tỉnh ra cho người đuổi theo thì không còn kịp nữa.

Độc giả hâm mộ truyện kiếm hiệp của Kim Dung chắc không thể quên cuộc đấu âm nhạc long trời lở đất giữa ba đại cao thủ của võ lâm là Hoàng Dược Sư, Âu Dương Phong và Hồng Thất Công trên đảo Đào Hoa.Họ đấu âm nhạc nhưng là đấu nội công, ai nội công yếu hơn sẽ không chịu nổi âm thanh của đối phương. Hoàng Dược Sư sử dụng một cây sáo, Âu Dương Phong đánh thiết tranh, còn Hồng Thất Công thì sử dụng tiếng hú.

Ta hãy xem Kim Dung miêu tả cuộc đấu như thế nào: “Chỉ nghe tiếng đàn tranh mau dần, tới đoạn cuối thì như chuông trống cùng khua, muôn ngựa cùng phi, chợt có tiếng êm ái chen vào, một tràng tiếng tiêu dìu dặt chen vào giữa tiếng đàn tranh… Tiếng thiết tranh tuy vang dội nhưng thủy chung vẫn không át được tiếng tiêu, hai âm thanh chen lẫn vào nhau, âm điệu vô cùng quái dị”. Cuộc đấu chưa phân thắng bại thì bất ngờ bị xen ngang bởi tiếng hú như “rồng ngâm cọp rống” của Hồng Thất Công.

Trong thế chiến thứ Nhất, quân đội Pháp và Anh đang đụng độ với quân Đức trong một trận đánh. Vào đêm Giáng sinh, quân đội Đức mời một nhạc sĩ và một ca sĩ để hát mừng Giáng Sinh. Những ca sĩ hồn nhiên ra khỏi giao thông hào hát những bài ca Giáng Sinh. Quân lính từ mọi phía cũng hồn nhiên đổ ra nghe nhạc. Không ngờ, quân lính hai bên nghe nhạc đều xúc động và cuối cùng họ chơi trò đổi quà Giáng sinh. Sau đó, họ cũng lắng nghe lời cầu nguyện của một tu sĩ. Trong nhiều tuần sau đó, cả mặt trận đều im tiếng súng. Đó là âm nhạc đã phát huy tác dụng.

Nhạc làm sao, người hao hao làm vậy

Trong giới Rocker có một lời nguyền, gọi là “Lời nguyện hội 27”. Những ca sĩ nhạc Rock trong cái hội bất đắc dĩ này đều chết trẻ ở tuổi 27. Trong đó có Brians Jones của ban nhạc Rock huyền thoại The Rolling Stones, ca nhạc sĩ Jimi Hendrix, ca nhạc sĩ Jim Morrison của ban nhạc Rock The Doors, trưởng nhóm Rock Nirvana là Kurt Cobain.

Khó có thể cắt nghĩa cái chết kỳ lạ của những ngôi sao nhạc Rock này. Nhưng người ta có thể liên hệ lối sống dị thường, lắm lúc quái đản của các Rocker với thứ âm nhạc mà họ đang chơi. Đối với các Rocker, những người luôn tìm kiếm cảm giác lạ, “phê”, nổi loạn và để luôn luôn giữ được độ “bốc” thì việc tìm đến ma túy các loại là lẽ thường.

Làm sao tâm tính họ có thể trầm tĩnh sáng suốt được khi họ chơi một thứ âm nhạc điên loạn như thế. Điên loạn và ma quỷ.

Cho nên mới có những những chuyện điên rồ như Ozzy Osbourne hít đàn kiến lửa, David Bowie và Mick Jagger chung chăn gối, Keith Richards hít tro bụi hỏa táng của cha, Nikki Sixx chơi heroin trong phòng khách sạn và bị sốc thuốc tưởng chết, Freddie Mercury chết trẻ vì AIDS do chơi bời phóng đãng, v.v. còn rất nhiều những ví dụ khác tương tự cho độc giả quan tâm tự tìm hiểu.

Rock là một thứ văn hóa biến dị, xa lạ với những âm thanh đẹp đẽ, từ bi của vũ trụ mà âm nhạc cảm nhận được. Hẳn độc giả chúng ta còn nhớ trong Kỳ 1, nước không thể tạo được tinh thể, mà chỉ có những hình thù tán loạn khi nghe nhạc Rock.

Vậy là chúng ta đã hiểu được phần nào ảnh hưởng của âm nhạc đối với tâm và thân của chúng ta từ cái nhìn của khoa học hiện đại và dựa trên những bằng chứng của cả lịch sử và văn hóa.

Tác giả hy vọng bạn đọc cùng chia sẻ quan điểm của bài viết, từ đó thấy rằng, việc nghe nhạc gì là một vấn đề cực kỳ quan trọng. Vì cơ thể chúng ta là một bình nước, âm nhạc sẽ khiến bình nước đó là trong lành hay độc hại. Âm nhạc vừa là công cụ tuyệt vời để xây dựng vừa là tên hung thần để phá hủy tâm hồn, tùy vào cách mà ta sử dụng nó.

Cuối bài viết, mời bạn đọc thưởng thức nhạc khúc nổi tiếng thời cổ đại: “Cao Sơn Lưu Thủy”. Chúc bạn đọc có những phút thư giãn tuyệt vời.

An Nhiên

Âm nhạc: Viên thuốc kỳ diệu trong nhịp sống vội

 

ÂM NHẠC: VIÊN THUỐC KỲ DIỆU TRONG NHỊP SỐNG VỘI

Một trong những điều thanh bình nhất con người từng sáng tạo nên chính là bài hát ru. Gần như trong mọi nền văn hoá, người mẹ đều bế con đung đưa và hát ru cho đứa trẻ ngủ.

Có ý kiến cho rằng lời bài hát không nhất thiết phải giúp chúng ta cảm thấy yên bình. Tuy đứa bé không hiểu ý nghĩa câu từ trong bài hát nhưng lần nào âm thanh lời ru cũng đưa nó vào giấc ngủ yên lành.

Đứa bé cho chúng ta thấy rằng chúng ta là những sinh vật có khuynh hướng cảm âm trước khi hiểu ý nghĩa. Người lớn tất nhiên hiểu được ý nghĩa của câu từ, nhưng vẫn có một mức cảm nhận nhất định xuyên thấu vào tâm can nhiều hơn những gì chúng ta thấu hiểu một ý tưởng hay luận điểm.

Theo cách nào đó, người nhạc sĩ đã đánh bại tất cả triết gia trong việc truyền đạt ý tưởng tới chúng ta.

Trong Thần thoại Hy Lạp có một câu chuyện về người nhạc công nổi tiếng Orpheus - người phải giải cứu vợ mình thoát khỏi địa ngục. Để tới đó, anh cần đi qua con chó ba đầu hung dữ Cerberus, sinh vật canh gác cổng dẫn vào thế giới người chết. Orpheus đã chơi một khúc nhạc ngọt ngào mê hồn khiến con thú hoang dã trầm lại và trở nên hiền lành, dễ bảo trong chốc lát.

Người Hy Lạp viết nên câu chuyện này như muốn nhắc nhở chính mình về sức mạnh của âm nhạc. Orpheus không lý lẽ với Cerberus, không cố giải thích tầm quan trọng của việc anh phải đi qua cánh cổng thế nào, không kể lể về tình yêu của anh với vợ và anh muốn cô ấy trở về ra sao.

Cerberus cũng như chúng ta trong những lúc đau buồn - khá “miễn dịch” với lý lẽ. Nhưng nó vẫn mở lòng lắng nghe. Vấn đề là làm sao tìm ra con đường thay đổi nó.

Khi chúng ta lo lắng hay buồn bã, những người tốt thỉnh thoảng cố gắng vỗ về chúng ta bằng cách đưa ra ý kiến hay chỉ ra những sự thật: họ muốn thay đổi suy nghĩ của chúng ta - thông qua những lập luận cẩn trọng - để giúp làm dịu đi nỗi đau. Nhưng, giống như trường hợp của Cerberus, cách hiệu quả nhất để giải quyết chuyện này có thể chỉ đơn giản là được nghe một khúc nhạc.

Có lẽ tâm hồn chúng ta cần được làm dịu và yên bình trở lại (bằng một bài hát ru, một bản dạo đầu của Chopin hay một nhạc phẩm của Natalie Merchant), trước khi nó có thể lắng nghe bất kỳ lý lẽ nào.

Chúng ta khám phá ra tất cả duyên nợ với âm nhạc khi hiểu rõ rằng ta bất lực thế nào khi ta muốn biến chuyển tâm trạng chỉ thông qua lý trí. Một cuộc sống tốt đẹp không chỉ cần một “thư viện” ý tưởng: nó cần một danh sách bài hát dài và phong phú có thể kéo chúng ta một cách có hệ thống quay lại với bản ngã kiên cường, nhạy cảm và đầy hi vọng.