Nhà tâm lý người Mỹ
Robert Sternberg đã đưa ra một học thuyết “Tam giác tình yêu”, đã đóng góp rất nhiều thành tựu
vào lĩnh vực khoa học tâm lý. Theo ông, tình yêu bao gồm ba thành
phần chính:
1. Đam mê (passion): là sự lôi cuốn và hấp dẫn về ngoại hình, thể xác
của nhau, là cảm giác thích thú khi được cùng nhau làm điều gì đó. Chúng kéo
hai người xa lạ vượt qua sự ngăn cách ban đầu để đến lại gần với nhau.
2. Thân mật (intimacy): là cảm giác gần gũi và gắn kết với người kia. Sự
thân mật thường hình thành dựa trên những đặc điểm có chung hay sự thân thuộc
của hai người có với nhau.
3. Cam kết (commitment): nếu đam mê và thân mật thường diễn ra một cách tự
nhiên thì cam kết là một quyết định đưa ra một cách có ý thức. Cam kết ở đây có
3 dạng là: cam kết làm hay cho người kia điều gì, cam kết chung thủy hay thái
độ nỗ lực hết mình để hỗ trợ người kia.
Dựa trên đó, ông đưa ra 7 loại tình yêu được kết hợp
bởi các thành phần trên, có thể là tình yêu chỉ có một thành phần, có thể là có
cả hai hay tình yêu trọn vẹn nhất là có đủ cả 3 thành phần.
I. Tình yêu chỉ có một thành phần:
1. Tình yêu cuồng dại: đây
là tình yêu chỉ có Đam mê, nó được hình thành dựa trên sự hấp dẫn ngoại hình
hay thể xác của nhau. Đây là loại tình yêu thường diễn ra trong giai đoạn đầu
của mối quan hệ. Người ta hay còn gọi nó là “yêu từ cái nhìn đầu tiên”. Nếu
không phát triển hai thành phần còn lại thì tình yêu này thường như một cơn gió
thoáng qua, nó đến nhanh và cũng đi vội vàng.
2. Thích: đây là tình yêu chỉ có Thân mật,
tình yêu ở dạng này là không có cam kết gần gũi và tin tưởng lẫn nhau. Điển
hình của loại tình yêu này là tình bạn, chúng thiếu đam mê và cam kết dài hạn
với nhau.
3. Tình yêu trống rỗng: tình
yêu này chỉ có mỗi Cam kết. Nó thường được hình thành trong các cuộc hôn nhân
được sắp đặt sẵn hay trong các mối quan hệ lâu dài đã dần mất đi sự thân mật và
đam mê.
II. Tình yêu có hai thành phần:
1. Tình yêu lãng mạn (Đam mê + Thân mật): đây là tình yêu có sự hiện diện của hấp dẫn về
thể xác và cảm giác gần gũi, tin tưởng với nhau. Một cặp đôi có tình yêu dạng
này thường bị cuốn hút bởi ngoại hình người kia, đồng thời cảm thấy như là một
đôi bạn thân và thích dành thời gian cho nhau. Vì tình yêu lãng mạn thiếu Cam
kết cho nên chúng thường phổ biến ở tuổi teen và những bạn trẻ mới lớn.
2. Tình bầu bạn (Thân mật + Cam kết): đây là tình yêu có sự cam kết và gần gũi giữa cả
hai nhưng lại thiếu đi sự cuốn hút về thể xác. Tình yêu này thường thấy trong
cái mối quan hệ lâu dài như những hôn nhân đã vài chục năm, lúc này Đam mê đã
dần biến mất, nhưng cả hai vẫn có những cảm xúc sâu sắc và cam kết chung thủy
với nhau. Tình bầu bạn thường kéo dài và có thể cho ta một mối quan hệ rất đáng
giá.
3. Tình yêu dại khờ (Đam mê + Cam kết): tình yêu này dù rất cuồng nhiệt và có cam kết với
nhau, nhưng lại thiếu đi sự thấu hiểu và thân mật với nhau. Tình yêu này thường
có khi hai người bị hấp dẫn về nhau một cách nhanh chóng, và sau đó đưa ra cam
kết với nhau dù cho chưa thật sự hiểu rõ về người kia. Các mối quan hệ chỉ diễn
ra trong thời gian ngắn rồi đi đến kết hôn ngay thường là loại tình yêu này.
III. Tình yêu có cả ba thành phần, hay còn gọi là
tình yêu trọn vẹn:
Tình yêu trọn vẹn (Đam mê + Thân mật + Cam kết): tình
yêu này có đầy đủ cả ba thành phần và thường tạo nên một mối quan hệ đẹp và toàn
vẹn nhất. Không thật sự khó để đạt được loại tình yêu này mà cái khó là làm sao
để giữ cho tình yêu của các cặp đôi luôn được trọn vẹn dù bao nhiêu năm đã qua.
Để có được ‘Tình yêu trọn vẹn’ trong thời gian ngắn
không hẳn là việc quá khó khăn. Tuy nhiên, thông thường các cặp đôi sau khi đã
có: Đam mê + Thân mật + Cam kết thì dễ rơi vào tình trạng sau đây:
- ‘Đam mê’ thường sẽ là thành phần dễ bị biến mất nhất,
đặc biệt là sau khi quen nhau khoảng từ 6 tháng đến 2 năm. Tuy nhiên, sau
khoảng thời gian trên thì thường họ sẽ đột nhiên giảm hứng thú với người kia,
bắt đầu cảm thấy chán và không còn hứng thú mấy với mối quan hệ nữa do các
hooc-mon tình yêu (Oxytocin) đã dần ổn
định trở lại. Và rơi vào tình trạng ta hay gọi là ‘hết tình còn nghĩa’ (chỉ còn
Thân mật + Cam kết).
Nếu may mắn thì mối quan hệ lúc này vẫn sẽ được duy trì
khi nghĩa của cả hai bên đủ lớn và lúc này cả hai chủ yếu ở bên nhau vì mong
muốn thấu hiểu, nâng đỡ cuộc đời người kia. Còn nếu không thì sẽ dần dần mất đi
sự gắn kết với nhau và có thể trở thành “đồng sang dị mộng”. Lúc này thì ‘Cam
kết’ là điều duy nhất giữ cả hai ở lại với nhau, đặc biệt là với phụ nữ Á Đông
như Việt Nam thì rất giỏi cam chịu để giữ gìn mái ấm gia đình.
Làm thế nào để luôn duy trì được cả 3 thành phần.
1. Đam mê:
Có thể nói đam mê là thành phần dễ mất nhất, vì vậy cần
phải chú ý và dành nhiều công sức nhất để duy trì nó bắng cách chăm sóc vóc
dáng, ăn mặc, thường xuyên ôn lại những kỹ niệm đẹp và cùng nhau để có những
trải nghiệm mới.
2. Thân mật
Thân mật thường được hình thành dựa trên sự thấu hiểu
lẫn nhau. Vì vậy việc sẵn lòng chia sẻ niềm vui, nỗi buồn trong cuộc sống sẽ
khiến cả hai hiểu và đồng cảm với nhau hơn. Người ta hay nói ‘có hiểu thì mới
có thương’, một tình thương mà không có sự thấu hiểu chỉ là tình yêu mù quáng.
Tuy nhiên, chia sẻ trong mối quan hệ ‘Ta với mình tuy
hai mà một’ nhưng đồng thời cũng ‘Ta với mình tuy một mà hai’.
‘Giao tiếp cảm xúc’ nghĩa là cả hai bên sẵn sàng chia
sẻ cảm xúc mình đang có cho người kia. Cho dù chỉ là cảm xúc vu vơ thì cả hai
cũng sẽ thấy tin tưởng người kia hơn.
3. Cam kết
Cam kết có thể nói là thành phần dễ nói nhưng khó làm
nhất. Tuy nhiên, bạn không cần phải hứa hẹn sẽ yêu người kia trọn đời từ quá
sớm, mà hãy học cách cam kết với nhau từ những bước nhỏ một. Để rồi mới dần dần
đến cam kết ‘trọn đời bên nhau’.
Hãy nhớ lời cam kết nên được nói ra khi cảm xúc bạn
đang ổn định, khi lý trí của bạn đang hoạt động tốt nhất, bởi vì cam kết khi
cảm xúc dâng cao chỉ khiến chúng ta dễ nói nhưng lại không làm được. Đừng để
xảy ra tình trạng lời hứa gió bay.
Tình yêu không thể tự nó duy trì vĩnh hằng, mà phải
thường xuyên được vun đắp, bồi dưỡng bởi cả hai phía, bởi vì cái gì ‘không phát
triển ắt sẽ lụi tàn’.
